Icons are Idolatry? A Discussion Between St. Nikephoros and the Emperor Leo V the Armenian

The following conversation took place after the enthronement of the Emperor Leo V the Armenian in Constantinople on the 22nd of July in the year 813. Emperor Leo kept his iconoclastic and heretical stance hidden prior to his enthronement, slyly implying that he would agree to sign a public affirmation of Orthodoxy at the request of the Patriarch Nikephoros, only to reveal his true impiety as soon as he was crowned. This culminated in the imperial order to remove the renowned image of Christ from the gate of the Chalke Palace.

“During the vigil of the Nativity of our Lord, Nikephoros gathered together a multitude of monks and bishops. All those present at that divine office gave their allegiance to the Orthodox belief of the veneration of the icons. Leo learned of this all-night vigil. At first he was embarrassed at the breach between the imperium and the patriarch. Then he called what the patriarch celebrated ‘an act of civil disobedience.' He accused Nikephoros of overturning the emperor's peaceful practices. He said that Nikephoros was a sower of discord and dissent. Leo had the patriarch, consequently, summoned to the palace. Nikephoros addressed his flock, warning them not to capitulate to the enemies of truth. He then dressed in a modest omophorion and proceeded to the imperial audience hall, with the congregation following behind. 

A Discussion Between Patriarch Nikephoros and Emperor Leo

Leo did not greet the hierarch with the customary hand clasp and kissing of right hands. He shot an ugly countenance at the patriarch and did not ask his blessing. Leo sat on his throne and designated a seat of secondary honor to Nikephoros. The intractable emperor ignored the patriarch's pious reproofs and fell headlong into impiety. Nikephoros, nevertheless, reminded the emperor that the patriarchal sees of Rome, Constantinople, Alexandria, Antioch, and Jerusalem revered the icon of Christ. He implored the emperor not to extend his hand to heresy and revolutionary doctrines against established tradition. Leo asked the patriarch why he doubted the words of Moses. Had not God spoken through him not to make an idol, nor likeness of anything, whatsoever things are in the heaven above, and whatever are in the earth beneath, and whatever are in the waters under the earth? Leo then asked ‘How dost thou make images and pay honor to that which the lawgiver has forbidden?' Nikephoros explained that when Moses the lawgiver led the children of Israel out of Egypt, he desired to expunge the deep stain that Egypt left on their souls. He did not wish his people to imitate the Egyptians, who imagined that the divine was in the shape of a man or an animal. He, therefore, forbade his people from making images in the case of God alone. He said that the Greeks poured out all their wisdom proclaiming that what appears to the senses is God. Though there is nothing wrong in making an image of a king or a general or man of excellence, the pagans honored such as God. This is what the law of Moses and the Christians found hateful. Nikephoros expounded on how images were used in the Old Testament. There were twelve young bulls fashioned for the brazen sea of the temple of Solomon. The throne of Solomon had ivory figures as lions. Moses, the lawgiver, Nikephoros continued, did not follow his own commandments. Had not the mercy seat over the golden ark of the covenant two cherubim stretching forth their wings in order to overshadow and protect it? What did Moses lift in the wilderness when the people were bitten by snakes, but a staff with a serpent of brass? This signified Jesus hanging on the Cross. Moses, therefore, did not forbid the making of creatures. But when he saw the people proclaiming a calf-—not only as their god but also as the one who delivered them out of Egypt—he had to prohibit them from making an image of God and not of simply making images. 

The saint the explained that the Orthodox do not paint God, the transcendent reality, in images. For how can one paint what is not perceived by the eyes? When iconographers depict the Christian martyrs, the latter are not considered gods; but rather, they are deemed the faithful servants of God. Thus, we honor the martyrs for their valor, since they are like the attendants of the King. In our behalf do they represent our requests before Him. Nikephoros then attempted to make this clear to Leo in a manner in which he could understand. As emperor of so great a realm, did not have officials so that he might be among his subjects when absent? Thus, his subjects revere him through his officials. Certainly, Leo does not reproach his subjects for bringing their petitions before his officials. But Leo surely would not tolerate his functionaries to be addressed as emperor. Now Leo agreed with this example. How could he not? Thus, the patriarch made the point that Christians make their supplications to God's saints in like manner. Though God is not pleased when we give the honor due to God to His servants, yet He is pleased when we honor His servants. Only slaves of the senses change ‘the glory of the incorruptible God into a likeness of an image of corruptible man, and of birds, and of quadrupeds, and of creeping things [Rom. 1:23.]'

Leo, predictably, asked, ‘Are you preaching that we need to accept Moses' word, that is, that we are forbidden to make images in the case of God only? Then why do you depict Christ, Whom you preach as true God, if Moses has forbidden such an image?' Nikephoros asked Leo if he believed that Christ is true God and true man. The emperor conceded that he did believe. The patriarch then asked, ‘Once Christ became man, His divine nature was not diminished; and His human nature was not transformed into divinity. That is right, is it not?' The emperor agreed. Nikephoros continued, ‘We, therefore, do not confess that Christ is first one and then another. We call the same person one. The attribute of His being dispassionate and incapable of suffering is ascribed to His divine nature, while His being liable to suffering and death is ascribed to His human nature. Is He not invisible, impalpable, and apprehended spiritually as he is God, but as man He is visible, touchable, and apprehended with the sight and the senses? Do we not know that the One Who is portrayed in an icon is truly God and Christ incarnate? We are not depicting Christ in His divine nature. We make use of images since Christ became man and appeared on earth. We know that the visible and invisible, the circumscribed and uncircumscribed, of the one Christ are present in the icon. These attributes can neither be separated nor commingled. The icons of Christ often show Him as He appeared on earth: I mean that He was seen in a manger of being nursed by His Mother the Theotokos, or with His disciples, or before Pilate, or on the Cross. Now if He had not become man, we could not depict these events. But the ‘Logos became flesh [Jn. 1:14].' He was a man seen by men, otherwise we could not reproduce in pictures what is unseen.' 

The wily emperor then asked the patriarch, ‘I do not think that thou wouldest claim that the painters portray the angels while studying their form?' The patriarch responded, ‘While I do claim that the painters neither have seen the form of angels nor have created a painting as if they had seen them, I do believe that they comply with what has been written in the Scripture—that the angels have appeared in the form of men.' Leo, interested in what he meant by this, asked for some examples to explain his reason for making this claim. Nikephoros calmly reminded the emperor that in the Scriptures it is written that Abraham, by the oak of Mambre, saw three men standing before him. The Lord also, he called to the emperor's mind, sent into Sodom two angels who had the form of man. Nikephoros says that this proves that sacred artists neither invent nor presume in their paintings. They portray the angels as they were seen among men. The emperor asked, ‘Well, why have they added wings to them?' The patriarch replied, ‘I think wings are depicted lest viewers should have the notion that the angels are like people in every respect. The wings, furthermore, allude to how they are airborne, coming and going from us and from heaven with God. Moses also prescribed the form of the cherubim with wings; for they, too, are angels. Dionysios the Areopagite also calls angels those powers and noetic beings of the heavens. Thus, the painter have the angels resemble this pattern. This, as a model to be imitated, I do not think is unreasonable.' Nikephoros then concluded by suggesting this to the emperor: ‘We ought to keep in mind that the icon whereon we paint images of angels is itself a created thing. I do not approach the icon as if the highest and primary essence were assigned to it as its sphere. I am not so mad to think that a created thing is God. The angels, as fellow slaves before our universal Master, possess much license before Him on account of their wealth of excellent and good service.' 

The Patriarch, Bishops, and Monks Speak with the Emperor Leo

Leo, before such a succinct discourse, was unable to form a response. With a faint and mortified voice, he gave this answer: ‘Those who hold contrary opinions have a flock of quotations from the fathers.' Nikephoros said respectfully, ‘If God grants, I shall expound on the meaning of both scriptural and patristic passages. But I shall not have talks with those who have put themselves outside of the Church and brought themselves under excommunication; for I do not wish to remove any synodal definitions. If thou shouldest like testimony that these are not new opinions but those held for a very long time, not only by me but also by bishops and monastics, thou needest only observe the gates of thine own court. If thou shouldest give thy consent for them to enter, thou wilt hear that they in no wise differ from me in mind, spirit, or will.' Leo instructed his armed officers to escort the notable members of that company into his presence. Those that came before Leo presented, clearly and distinctly, one irrefutable argument after another. Leo insisted that God had appointed him as mediator over the spiritual flock. The iconodules said plainly to Leo, ‘We know of no such appointment.' The emperor was then accused of being an impartial mediator, who tipped the scales as it pleased him. They complained that he was irresolute in his opinions. They declared that they were unwilling to be ensared in the mire of blasphemy and defiled with doctrines that vulgarly abuse the dispensation of Christ appearing in the flesh. They finished by saying that they would separate from the opponents of pious doctrine for their shameless falsehood. The emperor's mind was thunderstruck by these and other words. He knew his defeat was irretrievable. He, therefore, threatened them and drove them and Nikephoros away from the palace. He gave orders that some suffer banishment. The emperor hoped to sequester Nikephoros and bring him to his heretical belief without striking a blow." [1]

St. Nikephoros suffered exile and all manner of hardship and deprivation for his confession of faith, eventually reposing in exile at the age of seventy on the 2nd of June, 828. Nineteen years later his relics were solemnly returned to Constantinople by St. Theodora the Empress, as Orthodoxy once against triumphed over the pernicious heresy of iconoclasm. 

[1] Source: The Great Synaxaristes of the Orthodox Church

On Purity of Heart and Soul

by St. Paisius Velichkovsky

(Originally found in The Orthodox Word, May-June 1965)

PURITY OF HEART, mind, and soul is attained by a life of much labor, through spiritual effort—for the heart is purified by sorrows, by the most difficult spiritual and bodily virtues: by hunger, thirst, vigils, and other means... From filthy, passionate desires are born bodily passions, that is, lust. But from purity of soul and fasting with prayer, the mind is purified of filthy thoughts and fantasies. Through purity of mind the soul is liberated front its passions and is enlightened, and from purity of soul comes mental sight. Unless we have purity of heart, mind, and soul, that is, passionlessness, the demons venture to enter into us, they disturb us and display in us deception (prelest) in place of truth. For only by a pure heart, soul, and mind may the Mental Sun be contemplated.

One must apply oneself with special diligence to fasting and unceasing prayer, so that prayer may descend to the depths or the heart and purify it from the passions of the soul and body and enlighten the soul, bringing delight, assuagement, and joy, and driving away filthy thoughts and mental fantasies. When in such a way a man's heart, mind, soul, and body are purified, grace comes to dwell in him; the door is closed to demons and passions, and he begins to sense a spiritual sweetness. As long as the natural movements of the body are undiminished and arouse in the heart sinful pleasure and prevent the bodily senses from being purified in this life; as long as the mind has not been liberated from dark, filthy fantasies and the soul has nor been delivered from passions, —for so long will the sweetness of grace fail to be awakened in a man, and he will not perceive the Divine in his soul.

The beginning of purity is non-acquiescence to sin of mind, and its end is mortification, a being dead to sin of body. Impurity of the heart consists of lustful pleasure and sinful excitement in the heart, impurity of the body, of a falling into sin in act. Impurity of mind consists of filthy thoughts; and impurity of soul, of various passions of the soul, when the soul loves something immoderately and is beguiled by it.

If a person labors with his body and achieves certain virtues, but neglects the ordering of his heart, does not fervently devote himself to mental activity (mindfulness) and does not concern himself with sobriety of soul then he is like someone who gathers with one hand and scatters with the other, for bodily labors are only the beginning of the spiritual path, while internal sobriety of the heart, activity of the mind,[1] and an ordered soul are its end. Bodily labors without internal ordering and mindfulness are like dry leaves. Therefore we neither reach perfection nor receive grace if we do not know where to begin the spiritual life, what constitutes its middle and its end, and in what consists the essence and foundation of the virtues; and until we realize this we shall continue at one and the same time to labor and to undo the results of our labor. Understand, O man, where the spiritual life begins, whence the virtues arise, and through what it is that the passions find easy entry into us; and then your soul will be soon enlightened. Bui without this beginning you will be sowing seed into the sea, and it will always be wasted.

[1.] I.e., the Jesus Prayer (trans. note)

Expiation, Blood & Atonement

by Fr. Patrick Henry Reardon

Among the biblical concepts supporting St. Paul’s theology of atonement, one of the most important, surely, is that of expiation. What does the Apostle mean when he writes: “God set forth [Jesus Christ] as the expiatory in His blood” (Romans 3:25)?

Although this is the only time St. Paul uses the noun hilasterion, I believe that the full context of his epistles, along with the Old Testament substratum on which they depend, provides the correct and adequate meaning of that term.

If I seem to belabor an obvious point–that we should go to the Bible for enlightenment on the subject of expiation– let me say that I do so from a sense that some readers of Holy Scripture in recent centuries either have not done so, or have done so inconsistently. They have borrowed misleading ideas from elsewhere.

In classical and Hellenistic Greek, the verb “to propitiate” (hilaskomai), when used with a personal object, normally signified the placating of some irate god or hero. It is a curious fact that since the rediscovery of ancient Greek literature in the West, beginning from the Renaissance, there has grown a strong tendency to impose this pagan meaning of “expiation” on the teaching of the Bible.

Understood in this way, Paul is presumed to teach that Jesus, in His self-sacrifice on the Cross, placated God’s wrath against sinful humanity. That is to say, the purpose of the shedding of Christ’s blood was to propitiate, to assuage an angry Father.

Let me say that this interpretation of the Apostle Paul is very erroneous and should be rejected for three reasons.

First, this picture is difficult to reconcile with Paul’s conviction that God Himself is the One who made the sacrifice. How easily we forget that the Cross did cost God something. He is the One that gave up His only-begotten Son out of love for us. It was Jesus’ Father

“who did not spare His own Son, but delivered Him up for us all” (Romans 8:32).

Sacrificial victims are expensive, and in this sacrifice the Father Himself bore the price. He gave up, unto death, that which was dearest and most precious to Him. In the death of Jesus, everything about God is love, more love, infinite love. There is not the faintest trace of divine anger in the death of Christ.

Second, in those places where Holy Scripture does speak of propitiating the anger of God, this propitiation is never linked to blood sacrifice. When biblical men are said to soften the divine wrath, it is done with prayer, as in the case of Moses on Mount Sinai, or by the offering of incense, which symbolizes prayer. Because blood sacrifice and the wrath of God are two things the Bible never joins together, I submit that authentic Christian theology should also endeavor to keep them apart.

Moreover, when the Apostle Paul does write of God’s anger, it is never in terms of appeasement but of deliverance. At the final judgment, when that divine anger, far from being placated, will consume the realm and servants of sin, Christ will deliver us from it, recognizing us as His faithful servants (1 Thessalonians 1:10; Romans 5:9). There will be not the slightest hint of appeasement at that point.

Third, the word hilasterion, which I have translated as the substantive “expiatory,” seems to have in Paul’s mind a more technical significance. In Hebrews 9:5, the only other place where the word appears in the New Testament, hilasterion designates the top, the cover, of the Ark of the Covenant, where the Almighty is said to throne between and above the Cherubim. In this context, the term is often translated as “mercy seat,” and it seems reasonable to think that this is the image that Paul too has in mind.

On Yom Kippur, the annual Atonement Day, the high priest sprinkled sacrificial blood on that hilasterion,

“because of the uncleanness of the children of Israel, and because of their transgressions of all their sins” (Leviticus 16:16).

Therefore, by saying that God “set forth” (proetheto) Jesus as the expiatory, or “instrument of expiation,” for our sins, Paul asserts that the shedding of Jesus’ blood on the Cross fulfilled the prophetic meaning and promise of that ancient liturgical institution of Israel, reconciling mankind by the removal of the uncleanness,

“their transgressions of all their sins.”

The Cross was the supreme altar, and Good Friday was preeminently the Day of the Atonement. The removal of sins was not accomplished by a juridical act, but a liturgical act performed in great love:

“Christ also has loved us and given Himself for us, an offering and a sacrifice to God for a sweet-smelling aroma” (Ephesians 5:2).

Loving both the Father and ourselves, Jesus brought the Father and ourselves together by what He accomplished in His own body, reconciling us through the blood of His Cross.

In the Bible,

“the life of the flesh is in the blood” (Leviticus 17:11).

The victim slain in sacrifice was not the vicarious recipient of a punishment, but the symbol of the loving dedication of the life of the person making the sacrifice.

This sacrificial dedication of life is the means by which the sinner is made “at one” with God.

Such is the biblical meaning of expiation and the proper context in which to interpret Paul’s teaching on the sacrifice of Christ.

A Unique Witness to a Unique Opportunity by Hieromonk Alexei (Trader)

This was originally published as a Foreword to Protecting Veil's book on Alexandros Papadiamandis, Lessons from a Greek Island by Anestis Keselopoulos.

Since the time of this publication, Hieromonk Alexei has been elevated to the dignity of Archbishop of Sitka and Alaska. We wish His Eminence many blessed years! 

“A Unique Witness to a Unique Opportunity"  

by Hieromonk Alexei (Trader)

Alexandros Papadiamandis by Photios Kontoglou

America is known worldwide as a land of great opportunity, but every American must discover this opportunity for himself and, once he has found it, must seize it in order to make it his own. The Holy Orthodox Faith is not simply an opportunity. It is the great opportunity for every man that comes into the world. It involves the opportunity to be healed of the harmful desires and deceptive thoughts that cripple the life of proud and selfish man. It includes the opportunity to become a new creation in Christ Jesus guided by humility and selfless love. It contains the opportunity to become a vessel of the Holy Spirit ceaselessly united with Christ in the heart. It encompasses the opportunity to truly become Christ-like by grace and, in turn, to humbly embrace all of creation with His boundless love. The Church is truly a land of opportunity. The “great cloud of witnesses"—the Saints throughout the ages—give testimony to the fact that this land of opportunity really exists, but every believer must still find his way into that promised land and make its great opportunity his own. This wonderful book on Alexandros Papadiamandis by Dr. Anestis Keselopoulos provides a map for this very quest. 

Papadiamandis was not a bishop. He was not a priest. He was not a monk. He was a simple yet genuinely Orthodox layman who observed those who seized upon the great opportunity and those who failed to do so. His observations, in turn, became the heart of his fictional, but not fictious, writings. As a layman and as an artist, he had the freedom to explore the great opportunity from every angle and the boldness to point out the obstacles to that opportunity, which are created when the misguided misunderstand the eucharistic and liturgical aspect of ecclesial life that makes that opportunity possible and act on that misunderstanding. Dr. Keselopouos makes it quite clear that Papadiamandis's profound understanding of what liturgy is and what liturgy can do enable Papadiamandis to initiate others through his writings into the mystery of this great opportunity. Lessons from a Greek Island will be, for many, the first step across the threshold of this mystery. 

Liturgical renewal is not a new theme for Christians in the land of opportunity. Orthodox Christians in America are well aware of the importance of liturgical texts, sacred icons, and participation by the faithful in the divine services. Nevertheless, Papadiamandis opens another window by letting us see how the liturgy flowers, in all its manifestations, under the right conditions such as those that were present on his native island of Skiathos, and how it withers when fallen human interest deprive it of its proper soil and care. What makes this vision of Papadiamandis so compelling is that he does not merely offer us another philosophy of the liturgy or a new ideology for conservative or liberal reform. Instead, he offers us human examples taken from the experience of day-to-day life in Christ. His priests and lay folk are people with whom we can identify and to whom we can turn to guidance as we enter the same struggle to offer God the worship He is due. 

This makes Lessons from a Greek Island far more than a description of theological teachings contained with the literature of an important writer in modern Greece. It is a catechism. In fact, it is not only a catechism for those who know little about Orthodox liturgy and faith—it can also act as a compass for those who have some knowledge about Orthodox prayer and doctrine but are in need of criteria for evaluating authentic liturgical life today. In other words, this gift to America is both a catechism and a strategy for Orthodox evangelism that begins with the pulse of the heart of Orthodoxy—the liturgical life of the faithful. As a catechism, Lessons from a Greek Island provides instruction on the ideal conditions that enable the grace of God to sanctify and transfigure the faithful in the eucharistic gathering. As a strategy, it warns those serving the Church of the pitfalls that prevent those conditions from being established an, by extension, prevent conversion and transformation of the faithful as well. 

Liturgical Art and Life: East and West

Non-Orthodox readers might well be mystified by the importance of hymnography, architecture, iconography, and ecclesiastical music as sources of life and wisdom for Papadiamandis. They may be tempted to view Papadiamandis as a mystic or, even worse, as a religious fanatic.[i] Such a view would greatly diminish the value of Papadiamandis's observations and could not be further from the truth. Papadiamandis was a normal, healthy Orthodox Christian. He was a realist and, one could say, an empiricist. By experience, he knew the transfiguring power of the ecclesiastical arts in the Orthodox Church, and the wisdom he gained therefrom entered his fiction in a most natural way. 

Nevertheless, if those who are unfamiliar with the Orthodox Church are puzzled by his source of inspiration, they are certainly justified. Today in the West, Roman Catholics and Protestants are primarily instructed by listening to sermons, attending Bible studies, and reading theological works. Although some of these Western Christians consider the ecclesiastical arts to be praiseworthy expressions of individual creativity and piety, these arts remain external forms of only relative value and secondary importance. These arts can be easily altered or replaced by other quite different artistic forms without compromising the worship service whose essence is as nebulous as its changing forms. In fact, in terms of the elevating emotions evoked by art, the difference between an aria and the settings for a mass or between a religious painting an a secular masterpiece is relatively insignificant.

Other analogies are necessary in order to understand the fundamental role that art plays in the Orthodox East. Art is used to instruct the believer in a concrete Orthodox Christian approach to life in its manifold dimensions. The modern term for this ancient teaching technique would be the “multimedia experience," with visual, musical, linguistic, and even olfactory dimensions. Each sense receives impressions that direct the entire soul to glorify God and repent for its own estrangement from the divine beauty that envelopes the soul during divine worship. Art is used not merely to educate the mind but, more importantly, to shape the heart and redirect its desires and ambitions.

In other words, the liturgical arts are the time-tested tools that the Church uses to heal the faithful and direct them to Christ. In Orthodoxy, the arts are not intended to provide religious entertainment for the senses but to purify them.[ii] The theological essence of Orthodoxy is quite precise, and the forms that protect the essence are necessarily precise as well. Those who attained to union with Christ either produced the liturgical arts or affirmed the fact that their use helps lead others to that same union. These artistic creations are the precious fruits of life in the Holy Spirit that lead those willing to be led to the spiritual life of Paradise. They have the purpose not only of opening the heavenly world of God's glory to the believer, but also of opening up the believer's own inner world so that he can see his passions and deceitful desires and, by God's grace, defeat them. One hymn in the veritable sea of liturgical texts has the faithful chant (and thus confess), "many times when I am chanting hymns I am also committing sins; for while my mouth utters songs of praise, my soul is pondering unseemly things."[iii] Even the modern psychologist would agree that this brutal honesty about our fallenness and recognition of our hypocrisy is the first step to overcoming them both.

Another aspect of Papadiamandis's vision that may seem strange in the West is the absolute centrality of the Church as experience. The liturgical life consists of more than a Protestant Sunday worship service or even a Roman Catholic daily mass. It is the oxygen that infuses the atmosphere of the believer's entire life, enabling him to breathe. The texts from the divine services are what help him make basic decisions in his daily dealings with others. The liturgical life gives meaning to the most basic aspect of created life - time, the coming of day in Matins and the coming of night at Vespers. Simultaneously, it takes the believer beyond time in the Divine Liturgy to the uncreated reality of the glory of the Holy Trinity. Each day in the liturgical cycle is a unique gift of God, a unique opportunity to approach Him in thanksgiving and repentance. This is also reflected by the central icon of the Saint whose memory is celebrated on any particular day as well as by the liturgical texts that change with the hour, the day, and the season.

In the Orthodox Church, worship is a source of joyful sadness that clears the mind and heart with a sober optimism. It is also a real struggle of body and soul. This athletic aspect of Orthodox liturgical life may also perplex the non-Orthodox reader. Although the importance of pilgrimage is a common theme in the religious texts of Western Christendom, the importance of vigils, which are also associated with pilgrimage, may not be so readily apparent. Vigils enable the believer to give his entire self over to the liturgical life of the Church for an extended period of time. The night hours during which visibility is lessened enable the believer to focus on turning inward. By devoting these hours of darkness to prayer, although they are the customary time toi sleep, the believer offers a small sacrifice to God. In spite of the real struggles a vigil requires, the believer who turns to God for such an extended period of time does not feel as though he is offering God anything of particular significance, but that he is the fortunate recipient of mercy from God. The many blessed hours at prayer humble the soul, soften it, make it less selfish, and thus open it up to the grace of the Holy Spirit. There is nothing gloomy about these vigils. They are illumined by another light and quite naturally become a source of great joy; for, through such vigils, man can find his true self by finding the God of his heart.

Religious Fiction and Greece's Dostoevsky

Throughout the ages, fiction has been used to convey ideas and experiences of ultimate import. In the West, there is a long literary tradition of addressing religious topics or using religious practices as a backdrop for fiction even before Chaucer's Canterbury Tales. In the modern era, George Bernanos's Diary of A Country Priest comes to mind as a Western counterpart to some of Papadiamandis's literary explorations. The closest parallel to Papadiamandis's short stories and novels, however, is found in large sections of Fyodor Dostoevsky's The Brothers Karamazov, which are likewise saturated with Orthodox teaching taken, in many instances, from texts read during the liturgical services. While these sections in The Brothers Karamazov can be read without an in-depth knowledge of Orthodox spirituality and liturgical life, they only reverberate properly within that context. Only within the context of life in the Orthodox Church can the significance of many gestures be appreciated and the many subtleties distinguishing the exaggerated from the conventional be perceived. This same remark could be made of Papadiamandis and is, in itself, justification for Dr. Keselopoulos's study. Like Dostoevsky, Papadiamandis looked deep into the human soul and found that its beauty and nobility depend not on the power of its intellect, or on the intensity of its desire, but on its genuine relationship with God

There is, however, an important difference between Dostoevsky and his Greek counterpart. A book like The Brothers Karamazov explores the vast extremes of the human soul, from the most vulgar and sensual to the most refined and holy. Many who read The Brothers Karamazov in the educated West take more of an interest in Ivan, the intellectual, than in the devout Alyosha, the would-be monk, even though Alyosha is declared to be the story's hero by the narrator himself. This shift in focus has made it possible for many, including such prominent figures as Freud and Sartre, to read and admire The Brothers Karamazov and completely miss its true import—that the Christ-like experience of transfiguration brought about by humble love and holiness within the Orthodox Church is the rebuttal to the atheist's most brilliant philosophical arguments and the sensualist's uncontrolled desires. From Dr. Keselopoulos's descriptions of Papadiamandis's sketches, it is clear that such a misinterpretation of the significance of Papadiamandis's work would be much more difficult, and Professor Keselopoulos's analysis of these sketches makes this misinterpretation well-nigh impossible. The analogy with Dostoevsky hinges on the realization that what is most precious in Dostoevsky is neither the tormented personality, nor conflicts with the subconscious, but Orthodoxy itself.

Although Papadiamandis is a well-known literary figure in modern Greece, his sizeable corpus remains relatively unknown in the West, where knowledge of Modern Greek literature hardly extends beyond the novels of Nikos Kazantzakis. In a secular age given to blasphemy, Papadiamandis's works seem by comparison out of step. Nevertheless, what gives his works their strength is not the trendy doubts and passions of contemporary man, but the perennial possibility of transcending every doubt and passion by union with God. It is hoped that Dr. Keselopoulos's study will initiate an interest in Papadiamandis as a literary figure, initially among Orthodox Christian readers, and lead to the translation and wider dissemination of Papadiamandis's own works among the English-speaking public at large. Good literature is capable of leaving a mark on people's choices and people's lives. More than one soul has turned to Orthodoxy on account of the good seed sown by Dostoevsky's works. The same can surely take place through Greece's Dostoevsky as well. Professor Keselopoulos's book is meant to ready that seed for sowing.

Some Significant Themes for Orthodoxy in America

Many of the themes covered in Lessons From a Greek Island can be found scattered throughout Orthodox ascetic literature and lives of the Saints. What makes Papadiamandis's treatment of these themes unique, apart from the use of the modern novel and short story as a medium, is that his vision is formed by the truly praiseworthy, though much-maligned, Kollyádes fathers. These modern fathers, devoted to the tradition of the Philokalia, refused to separate liturgical practice from dogma and spiritual endeavor for the sake of secondary expediencies of convenience or practicality. They understood that the true goal of liturgy, dogma, and spiritual endeavor is union with Christ. All the details in the rich tapestry of Orthodoxy must serve that goal, or they fray into an incoherent tangled mass of strands leading nowhere at all. The Kollyvádes fathers were Papadiamandis's teachers, and by experience he knew the benefits of following their guidance. Even a cursory glance at some of this guidance, gleaned by Dr. Keselopoulos from the writings of Papadiamandis, intimates what a blessing this unified vision of the spiritual life and authentic liturgical experience will be for Orthodox Christians in America and for all people whose lives are marked by the fractured and compartmentalized nature of society at large.

For Papadiamandis, the way the divine services are conducted and the texts and actions called for by these services form a unity. In particular, humility rather than ostentation is the guide for how the priest should serve, how the chanters should chant, and how the Church should be adorned. This humility is not a forced posturing but the natural outcome of serving the Eucharist with awareness that Christ is the One offering and being offered.[iv] Papadiamandis's characters demonstrate that the beginning of humility is honesty with themselves, by admitting that they are sinners "and the chief of them," and honesty with God. Their refreshing simplicity and forthrightness springs from their unified life in the Church nourished by liturgical texts, which encourage frankness in the believer's approach to himself and to God.

Can an American living in such a complex society with people traumatized by a diversity of psychological disorders gain this honesty, simplicity, and humility? If he has the opportunity to immerse himself fully in the life of the Church and if the wise precepts of the fathers for the liturgical life and the life in Christ are implemented, all things are clearly possible through the grace of Christ. In fact, the point of Papadiamandis's narratives is that the downtrodden, wounded, and despised can be transfigured into the glorious people of God through the Church's divine worship.

Humility in liturgical celebrations enables the priest to be shepherded with his flock by Christ, the One True Shepherd. Humility enables the priest to console the suffering. Humility encourages the priest to be dedicated to the divine services and to celebrate them with the fear of God and precision [akriveia]. This precision and fear of God in serving the services as the typicon and sacred canons prescribe, in turn, sanctify the priest, crowning him with the wisdom and understanding needed to be a good physician to the souls under his care.

Of course, the issue of being precise or strict [akriveia] in contrast to making adjustments [economy] is highly debated by Orthodox Christians in America. Dr. Keselopoulos's treatment of Papadiamandis makes it clear that strict adherence to the canons and typicon need not be legalistic. The canons and typicon are fruits of worship imbued with the grace of the Holy Spirit, and they aim at enabling each generation to enter into that same worship. Entering fully into this worship makes the pious fisherman of every age most wise through the grace of the Holy Spirit.[v] It enabled the "uneducated" priests of Skiathos to become illumined and full of understanding; it can do the same for the humble priests of America. When, however, the canons are disregarded, the Church cannot function properly. Economy serves the same aim as the strict application of the canons; it is not a carte blanche for changes or exceptions that fail to take into account the therapeutic aim of canon law. It should be noted that the faithful and careful celebration of the divine services gives the priest the understanding necessary to apply the canons appropriately in each situation that arises. In particular, the attentive reading of the priestly prayers kindles the priest's zeal to do good. Unwavering obedience to the instructions for celebrating the divine services together with humility and self-reproach before the holy altar accustoms the priest to doing good according to the will of God. Together these blessed habits ingrain in him a patristic mindset and, more importantly, a receptivity to divine grace that provides the illumination necessary for the canons to be applied in a God-pleasing way. "God is not unjust and does not close the door against those who knock with humility."[vi] The faithful and careful celebration of the divine services is among the most important ways in which the priest learns how to knock at the door of God's tender mercy.

An issue related to the subject of liturgical precision is that of full-length monastic services. Orthodoxy in America is currently blessed with a flowering of monastic endeavor. This flowering, however, raises questions about the relationship between the services in parishes and in monasteries as well as the relationship between the monastic typicon and the so-called parish typicon. On this issue, Papadiamandis is particularly clear. The monastic services provide a model and serve as an inspiration that the parishes should strive to imitate as much as possible given the requirements of life in the world. "Angels are a light for monks, and the monastic life is a light for all men."[vii] There is no reason why monks should be the only Orthodox Christians to enjoy the sweetness of vigils that last throughout the entire night.

There is no reason why the monks alone should feast on the plentiful banquet of divine services, while those in the world should be content with only a few crumbs from the Master's table. Papadiamandis's examples reveal that all-night vigils full of compunction and humility concluding with the Divine Liturgy are not only feasible for believers in a parish but can become as much their joy and source of strength as they are for any monk in a monastic community. In Orthodoxy, there is not one spirituality for the laity and another spirituality for the monastics. There is one unifying goal in the Church — union with Christ. The surest way to that goal is through the cultivation of a genuine liturgical ethos of repentance and thanksgiving. Since this ethos is directly dependent on the length of time spent at genuine prayer, the length and form of the services celebrated in the monasteries provide those living in the world with a concrete and detailed model for how this ethos can become their own.

In recent years, the patristic analogy of the Church as a hospital has been rightly stressed. There is a tendency, however, to view the priests exclusively as physicians and the laity exclusively as patients. Papadiamandis offers an important corrective to this tendency through his emphasis on lay ministry. First of all, everyone including the priest is a patient in this hospital under the care of Christ the Great Physician. Although the priest has a fundamental role as a physician, the staff, which includes nurses and technicians of various kinds, is also absolutely necessary. That staff, for Papadiamandis, is the laity, whose pastoral labors extend beyond the space of the Church building and time of the Church services.

On the other hand, Papadiamandis notes the dangers of laity assuming responsibility when they are infected with the spiritual diseases of vanity, vainglory, and acquisitiveness. Wardens or parish councils without an ecclesial and Eucharistic mindset can act like tyrants and sabotage the very work of the Church. Their relation to the ecclesial body and respect for the position of the ordained is also crucial for the unity of the Church.

In an age of plastic, disposable, virtual reality, Americans thirst for what is solid, enduring, and real. In a fractured, compartmentalized society, they long for unity and wholeness with God, with their fellow man, and with themselves. In Lessons From a Greek Island, the American Orthodox Christian will not only be given a glass of water to quench this thirst, but he will also be directed to that fount of living water in the genuine and faithful liturgical tradition of the Orthodox Church. Papadiamandis's works bear witness to the fact that the solid, the enduring, and the real that unite all creation are ultimately found in the experience of Christ, nurtured in the Orthodox Church, the same yesterday, today, and forever. This is the great opportunity that Dr. Keselopoulos illuminates through Papadiamandis's writings. May we all make this opportunity our own.

Father Alexis (Trader)

The Sacred Monastery of Karakallou

The Holy Mountain of Athos

Vigil at St. Anthony's Monastery in Arizona, 2022.
(Photo not included in original text.)

Footnotes:

[i] One is, in fact, reminded of Dostoevsky's hero in The Brothers Karamazov. "I must explain that this young man Alexei, or Alyosha, as we fondly call him, was not a fanatic, and in my opinion, at least was not even a mystic." Fyodor Dostoevsky, The Brothers Karamazov, Book I, chapter 4, The Third Son (Signet Classic: New York: 1999) 29.

[ii] In the first ode of the canon for Holy Pascha, Orthodox Christians are exhorted, "let us purify our senses and we shall see Christ in the unapproachable light of the resurrection." This purification is the necessary first step towards the vision of Christ in glory, the stage of perfection or theosis. 

[iii] Taken from the Tuesday Matins Aposticha in the third tone (Octoechoes). 

[iv] In the silent prayer before the Cherubic Hymn, the priest says, "For Thou art the Offerer and the Offered," meaning that Christ is the true Celebrant of the mysteries and the Mystery being celebrated. In humility and the fear of God, the priest simply lends his hands and his mouth to Christ. 

[v] Apolytikion for Pentecost, "Blessed art Thou, O Christ our God, for Thou hast shown the fishermen to be most wise by sending down to them the Holy Spirit."

[vi] Saint John Climacus, The Ladder of Divine Ascent, Step 26:118 (Holy Transfiguration Monastery: Brookline, 1979), 179. 

[vii] Ibid., Step26:31, 167.

The Most Reverend Alexei

Archbishop of Sitka and Alaska

Archbishop Alexei is a Great-schema hieromonk who returned from Greece to the United States on His Beatitude Metropolitan Tikhon’s invitation and with the blessing of his abbot, Archimandrite Philotheos, in order to serve the Orthodox Church in America. He was received into the Orthodox faith at the Monastery of Saint Tikhon where he became a monk and lecturer in patristics.

After ten years at the monastery, he went to the Monastery of Karakallou on the Holy Mountain in order to deepen his experience of the monastic life. There, he immersed himself in the life of community and was ordained to the holy priesthood. He also wrote “In Peace Let us Pray to the Lord”, translated several Greek books into English, and edited other books in both Greek and English for publication. For health reasons, he was transferred to a women’s monastery that was also a dependency of Karakallou. There, the local bishop blessed him to be a spiritual father for the community that also served as a parish for many Greeks in the area. At this time, he completed his doctoral dissertation in Greek at the University of Thessaloniki which was later published in Greek and English as “Ancient Christian Wisdom and Aaron Beck’s Cognitive Therapy”. He has also engaged in further studies in clinical psychology, but his chief work has been pastoral, building up the parish growing around the monastery and offering one-on-one assistance to those in need through the mystery of holy confession and counseling.

Since 2019, Archbishop Alexei has been in residence at the Monastery of Saint Tikhon. During this past year, he has given a talk on the ascetic ethos of Orthodox liturgical art for a music conference at Jewel College, lectures on the Prophet Isaiah at Saint Tikhon’s Orthodox Theological Seminary [STOTS], in Alaska for their continuing education programs, a lecture on beauty in Church architecture at the Orthodox Inter-Seminary Movement’s [OISM] latest gathering at STOTS, and sermons in parishes and at the monastery Church.

On Tuesday, November 12, 2019, the Holy Synod of Bishops elected him as Bishop-elect of Bethesda and Auxiliary to the Metropolitan for Stavropegial Institutions. He was consecrated to the episcopacy on January 25, 2020. On March 15, 2022, he was elected as Bishop of Sitka and Alaska and was enthroned at Saint Innocent Cathedral, Anchorage, AK, on March 27, 2022.

On Wednesday, March 19, 2025, the Holy Synod of Bishops unanimously decided to elevate him to the dignity of archbishop.




Biography of His Eminence Archbishop Alexei shared from The Orthodox Church in America.

Living as a Christian in a World That Rejects God

The following is excerpted from "Living as a Christian in a World that Rejects God" from Dormition Orthodox Monastery in Rives Junction, Michigan. It contains an interview between Mary Brown and Fr. Roman Braga, her spiritual father.

MB.    Father, this harmony of human and divine life, this becoming like our prototype and living as the image of God—perhaps this is possible for monastics in a lifetime—but it seems that for most of us this process must continue beyond our earthly lives.

Fr. R.    Monastics and even the saints died with this desire for sanctification which they felt they did not realize. Saint Dionysius the Areopagite said that even the angels grow in God. 

M.B.    So, in our earthly life we get started on the journey and then our spiritual growth continues?

Fr. R.    Yes. Since God is infinite, our growing in God will never stop. "Staticism" is a disaster. We are dynamic realities. We grow, and our happiness is commensurate with our growth in God. Even in what we call "paradise," when we will be close to God, we will continue growing in God. Because God is infinite, He will always be making us like Him. We are always participating in God. His energy makes us warm and transfigures us so that we approach more and more closely to Him. Growing in God is a vast dynamic process.

There are three steps in becoming like God. The first is purification, which means to get rid of our passions; that is, to be strong enough to take yourself in hand and not be enslaved by your instincts and drives. This first step—purification—takes place by means of all the fasting periods we have in the Church calendar and by abstinence of all kinds. 

Purification is not an event that we achieve once and then the process is finished. We are constantly in a dynamic process of moving towards Him Who is the center of our lives. Of course, by essence, we are different from God. He is the Creator, and we are the creatures. He has divine nature, and we have human nature. Our goal is divinization, that is, to be like Him, but not of the same essence. We are created in God's image, and this image within us, as we said before, is looking for the prototype, but it is never finished. If we stop, we will become like Lot's wife.

M.B.    When she looked back and turned into a pillar of salt. 

Fr. R.    If we stop, if there is no growth, no dynamism in the spiritual life, then we become like animals. The human condition is that God created us to be always in movement in our spiritual lives—always becoming like Him and growing in His likeness. He is unreachable and He is infinite, therefore our human condition is a constant process of growing in God. Nobody can say, "I am extremely purified now." I think it is the love of God that puts in us a feeling that we are not perfect in order to keep us humble. This feeling that we are not perfect pushes us toward perfection. Otherwise, we would be static, like rocks. 

It is impossible to imagine a person who is not searching, who says, "I don't need anything more. I am perfect." That is impossible. Purification is not only being rid of some material or fleshly desires, but it also involves being purified of spiritual sins like lack of humility and lack of charity. We seek to get rid of these spiritual sins or passions through acts of purification and this is an infinite process. 

Sure, some people in their work of purification must get rid of what is heavy and what enslaves them—I speak about bodily passions or perverted instincts. Our instincts are good, but if we use them in the wrong ways, then we must change and use them in good ways. However, purification does not refer only to bodily sins or only to sins related to the flesh, but also to spiritual purification from spiritually wrong inclinations. For example, we must all purify ourselves from pride, selfishness, lack of love, and lack of compassion. Through humanity's fall, the entire human nature is perverted and distorted. So, the first step in our evolution towards God is this purification. 

The second step is illumination. Illumination does not mean that purification is no longer at work.

M.B.    Do purification and illumination happen together? 

Fr. R.    Yes, they do...

One can find the full chapter by purchasing the book from the sisters at Dormition Monastery here.

St. Gabriel of Georgia: Psalm 50 and the Parable of the Ten Virgins

 by Archimandrite Kyrion (Oniani)
Translated into English from the Georgian
by James Nemkovich

St. Gabriel (Urgebadze)

Here I would like to offer one of my recollections, which clearly reveals the measure of his love and the height of his spiritual stature.

In the morning, as soon as I woke up, I thought about Father Gabriel and decided to go see him.

Entering the Samtavro Monastery, I prayed in the small church in honor of Saint Nino and also in the large katholikon of the monastery, after which I headed to Father Gabriel’s cell. I went up the stairs which led to the elder’s cell and to the nuns’ living quarters. Both doors of the cell were open, and inside the doors on a low chair sat Mother Paraskeva who smiled as she looked at me. Just as I was about to open my mouth to ask for the blessing to enter, Mother Paraskeva proceeded ahead of me and informed Father Gabriel about my arrival. Then she told me to stand outside the door.

“Come in, what are you looking for?”

I didn’t hesitate, but entered inside. I was holding a small bag full of various foods in my hands. Almost every visitor brought such gifts for the elder with great joy, and this was out of the greatness of their love for Father Gabriel. For they all understood what a great treasure he was in their lives. As for Father Gabriel, he was a truly generous host. He wholeheartedly received each visitor with blessings and with a meal that usually he himself prepared, or which was prepared by those devoted to him. It was seldom that a visitor who came two, three or four times would not be treated to such a meal. Actually, it was just as rare for a visitor who came a single time to not be treated to something – at least a little something from the blessed elder’s table. When he received someone, he pleaded with them to sit down to eat in such a way that despite their being satiated, they could not help but to have a taste so that they may set the elder’s heart at ease. Whether the guest had much or little, the elder would rejoice as a small child because his guest had eaten from his table and would be full.

I will now continue with what I have to tell. I gave my bag to Mother Paraskeva and while I approached Father Gabriel, I bowed in prostration and said to him, “Bless, Father.” He blessed me with his usual seriousness from deep within and motioned for me to sit down on a nearby chair. I would like here to move away from the subject of my narrative and say a few words about the prayers and blessings of Father Gabriel. Never, since the time I met Father Gabriel, do I recall the elder ever hurriedly praying or giving a blessing, even if many were waiting for him to bless them. I am not saying that the elder left people to wait for a long time or that by his fervent prayer he sought to create the impression of this phenomenon. Father Gabriel never did anything artificially, as if he sought to make some impression on anyone. Surely this was not the matter. His inner grace and power were revealed naturally and openly, and not according to the elder’s effort, nor by any ostensible attempts to make an exhibition of himself. Rather, he did things naturally and in an ordinary way with simplicity, and despite his great efforts to hide his gifts, they could not be concealed. It was impossible for the unity Father Gabriel had with God to be hidden. In order to explain more clearly what is written here, I will try to further explain my thoughts on this subject. I wonder, is there anything more secret, more utterly hidden than the Holy Spirit? Is there anything which is so impossible to behold, not only for men but the holy angels as well? The same could be said concerning His servant, the great elder, who had complete unity with the Lord – something which will be discussed below. This story will show that the elder acquired unity with the Lord in his earthly life, and eternal perfection in the next.

Naturally, of course, the elder knew which blessing or advice to give to each person, according to their needs. He did not feign or pretend but had a keen gift, not merely in particular moments or circumstances, but all the time. He always said that which was necessary to say to someone. Sometimes he simply blessed; other times he warned of an impending trial – something which was interfering with one’s spiritual progress or formation of soul. Father Gabriel had no need to be informed in any way, nor did he need to hear a confession or have a conversation about a particular subject with a visitor. He keenly perceived everything, and spoke to a person after having met for the first time as if he had long known them, and he spoke with great depth of meaning on whichever subject, and spoke exhaustively.

As soon as about ten minutes passed since I sat near him, Father Gabriel turned to Mother Paraskeva saying, “go get some rest, and if I need anything I'll call you.” Mother Paraskeva did not wait long, and after sitting for a few minutes, with the permission of Father Gabriel, went to her cell. After Mother Paraskeva left, some moments of silence passed and Father Gabriel looked at me and asked, “would you like to discuss a spiritual subject today, my dear?” I agreed with the elder smiling, but at the same time I was a bit perplexed, because I did not consider myself worthy to discuss spiritual matters with Father Gabriel. I was sitting impatiently, waiting to see what the blessed elder would do. He arose from the couch and adjusted the mantle which covered him. Then he lit some incense and sat on a stool. After a short silence, he asked with his kind demeanor, “well my dear, tell me, if you can, which psalm you love most.” This question puzzled me, and I did not know how to reply because I did not have any particular favorite psalm. But since I had to give an answer, I mentioned the well-known 50th Psalm, which I recited more often than others, and to some extent, liked more than other psalms.

“Oh, so you like ‘Have mercy on me...’ This psalm really stands out amidst the other psalms. So, if you like it, then of course you must know its meaning. If you can, tell me what you think is meant by ‘Thou hast revealed to me the hidden and secret things of Thy wisdom’.”

From the very beginning I realized that I could not give a sufficient answer, but because Father Gabriel said, "so if you like it, then of course you know its meaning," I was ashamed to say directly that I did not know, and therefore I decided to try to produce an answer. I realized that I was suffering in vain, and as time passed I grew uncomfortable as I hesitated to answer. I gathered my strength and said, “I don't know Father.” Not seeming to notice anything, he smiled at me with his loving smile, which gave me a chance to breathe freely. This assured me that he understood that my response was due to infirmity and not from a desire to deceive.

“Alright, my dear, if you can not say, then I will explain the meaning of the words, ‘Thou hast revealed to me the hidden and secret things of Thy wisdom’. First, let's begin with the hidden, which King David rightly and wisely mentions before the word secret, and which by virtue of its meaning declares the wonder of God’s wisdom. Hidden means the invisible spiritual world that the Good and All-Powerful Lord created according to His providence and incomprehensible wisdom and established before the creation of the visible world and man. Both of these worlds in their unity comprise the fullness of God's creation, and man is the perfect embodiment of its fullness. God, by His inconceivable wisdom, united the two natures in one person, the human being: the higher spiritual nature and the physical nature, which in comparison with the spiritual is lower.

Before the Fall, Adam freely saw both the physical and spiritual worlds. Of these, the wisdom and majesty of God were more greatly manifested and beheld in the vision of the Lord’s heavenly abodes: the spiritual world. Adam saw it before the Fall, and afterward, this vision was hidden from him and from all mankind and became the hidden. It was given to us for contemplation, but it was taken away. Sin, disobedience, and transgressing the word of God deprived us of this divine vision. But by the grace of God this vision was again granted to those worthy of it on account of their especial holiness and virtuous life. You see, my dear, holiness is necessary for a person to once again be granted the vision of that which is hidden (the spiritual world), a vision which since the Fall has been taken away and withheld from us. It is a marvelous inheritance by which we may contemplate and experience the wisdom of God. I think that's enough concerning the hidden, if that was understandable my dear...”

"Yes, I understand everything father," I answered.

“Then let us say a few words about the more interesting thing referred to as secret. That which is secret is the bosom of secret knowledge of God’s wisdom, which is revealed to people exclusively by the mercy and providence of God. It is revealed to those who constantly and gradually, according to their strength and with the assistance and aid of the Holy Spirit, are growing closer to the higher mysteries of God, and having learned the mysteries are becoming wiser in the knowledge of God, angels and man. It is one thing to see and to hear; it is entirely another thing to deeply understand the mystery of what one has seen and heard. That which is secret is not comprehended the same way as the hidden. For perception of the hidden is to see and hear while contemplation of the secret is to grasp the mystery of what has been seen and heard. The secret is not perceived in like manner as the hidden. This is because the secret can only be beheld noeticly, by the guiding action of the Holy Spirit. In order for the gates revealing the knowledge of the secret to open, a person needs not only holiness, but also merit before God. A person acquires merit by enduring many small and large tribulations, trials, persecution, injustice, ridicule, condemnation, toil, sweat and striving... enduring all with love and humility for the sake of the Lord and His Holy Gospel. A holy life before God, as we have already said, grants a person the vision of the hidden, and if merit is combined with a holy life, the secret is also revealed. That is why I said in the beginning of our conversation that King David justly and wisely mentioned the hidden prior to the secret. For with struggle a man first reaches the fringe or brink of holiness, and by ascending to higher stages he is granted the vision of the hidden. If remaining in diligent struggle he gains favor in the sight of the merciful and philanthropic God, he will receive from Him as a gift the knowledge of the secret.

St. Gabriel in his cell.

The man who is immersed in the knowledge of the secret is given revelations according to his capacity. Then he devotes himself to this contemplation with all his might, bearing in mind almost nothing, even the most natural needs, since this state is so delightful for him. He strives to observe with all of his ability, and that which he sees with his nous is carefully discerned for knowledge. In this seemingly tense condition, the person is neither tired nor troubled, but is clad in great patience. This is because his soul is in a state of great peace as it awaits revelation of the secret. Such contemplation for him is a great delight, while the revelation and comprehension of what he sees is inexplicable joy and bliss. All this, my dear, is granted to a man who has attained to the highest virtues, which according to Saint John of the Ladder are faith, hope and love. Indeed, these are the highest virtues, as I have mentioned, for these form the last rung on the ladder of virtues. 

And yet, even though a person experiences this highest bliss, he is still not completely sated and does not cease to seek from God this grace and a deeper union and inseparable existence with Him. Then comes theosis, which is impossible to reach by any other means. Theosis is solely a gift from God... something incomprehensible and inexpressible, which the Lord grants as a gift of the Life-Giving Spirit upon the person worthy of the gifts of the Spirit. What is required of man is toil and struggle. In this situation, a man devotes himself to humility, mercilessly humbling himself and descending to the very depths of an awareness of his own infirmity. He continually weeps, cries out and prays to God, begging that He will grant him an inseparable life with Him, his Creator. Then a flame of love is lighted within the man... a flame of fire fed from the supreme fire, the eternal one which is called Love. The man desires unity with this fire, yet not as a flame somehow distinct or in any way separated from the eternal fire. The desired complete unity with the eternal fire is theosis. To attain theosis, a man must renounce and forget himself, and such a feat is accomplished through supplication and internal austerity with oneself. He must love every person, seeing every person as a brother and companion. He must bear in mind that our Lord Jesus Christ suffered for us all. To love all means to serve all with wisdom... a wisdom which the Lord gives to everyone on whom He looks and envelops with His all-perfect love. Before being united with God, man finds himself in agony, struggling and seeking to remain permanently with the Lord. When this unity is achieved man experiences a love marked by tranquility, peace and rest. Before union with God, a person struggles with all his being and seeks an inseparable coexistence with God. But union with God is a state of love, great serenity, peace and repose. Before union with God, a man’s existence consists of toil and longing, as it lacks completeness and perfection; after union, he feels great tranquility, peace and repose since such a man is immersed in the fullness of divine experience.

Saint John’s Ladder of Divine Ascent details the ascent of man’s soul, and everything written in it is wonderful and divine. However, it is missing a final rung, which is the crown and perfection of them all, and this rung is called Love and Theosis. Here is only love, love, and nothing more. Man is wholly and inseparably united with God. This is a perfected and complete unity. The mind stops, thoughts completely disappear from his mind, as he does not think of anything anymore. He only contemplates God, and does and says only that which he sees and hears from God. Such a man possesses wisdom from the beginning to the end of the age. It is not our business to know who has attained to this state, but we do know of one for sure - Saint John the Theologian.”

I was astonished at what he said, since it all seemed incomprehensible to me. I would have thought that I had mistaken something if I had not heard such a wondrous exposition from the mouth of Father Gabriel. In confusion, I thought to myself: how can this be - the mind stops, thoughts disappear... this is impossible. Unable to withstand the uncertainty, when the elder became silent I asked, "Forgive me, Father, what does it mean - the mind stops, thoughts completely disappear from his mind, as he does not think of anything anymore?” He replied, “Yes. Believe me, my dear, what is impossible for man is possible for God. The sure action of the Holy Spirit, with respect to man, is theosis, which is the bestowing of the highest divine crown of all virtues – love. What sort of union with God could there be if the mind is active or when thoughts remain with you and your mind is held captive by some thought? Complete union with God is impossible without the inaction of the mind, and total absence of thoughts. Otherwise, there would be no theosis. Rather, this would amount to the top rung on the ladder, which Saint John of the Ladder refers to as faith, hope and love.”

Here occurred a great miracle which I did not comprehend during the time I was with Father Gabriel in his cell. During our conversation, I accepted everything as something usual and ordinary. The loftiness of the elder’s discourse was concealed in his humility and simplicity. It was only after I left his cell that I comprehended the profundity and depth of his teachings.

“Love cannot be attained to unless the mind stops and is free of thoughts... behold, it is as I am...” and then the elder softly struck his head with his fingers two or three times. “It is impossible according to your own ability, but it is possible only with the Holy Spirit. The Holy Spirit acts upon a man and makes such a miracle possible. Only, I am not worthy of such grace... it is because of my old age that I cannot keep thoughts and my mind is idle.”

Then all of a sudden, it seemed to me that when Father Gabriel said those wondrous words: “behold, it is as I am,” I felt a certain satisfaction, as if something was revealed to me... and I had no desire to ask him anything. What was so strange is that what was hard for me to understand was revealed to me with the strikes of his hand upon his head. It was as if Father Gabriel’s gesture induced what I would perceive in my mind. Something which had seemed incomprehensible suddenly seemed all so plausible. Now I could understand a bit of what he had told me.

“One who has attained to theosis, my dear, lives not for himself, but only for the benefit of others. With great humility he hides himself from people, so as not to burn them. For if people saw that he possessed such a gift, they would not rightly understand it, and they would be consumed by envy. Or perhaps it would happen that they would not even be envious since such a phenomenon so far exceeds the power of their understanding. The fact that love is actually the crown of perfection as the final rung of the ladder and that neither this nor theosis is mentioned by Saint John of the Ladder, nor were these things mentioned by anyone thereafter, is according to God’s providence. God has reserved this for me to say, and no one else could say it except me.

Love is also the final and perfect interpretation of the Parable of the Ten Virgins. The five foolish virgins in this parable lacked love. This is the main meaning of the parable, and the reason for which they lost the salvation of their souls. The past interpretations of this parable were according to God’s providence and were necessary and were given in due time. But God reserved this interpretation for the last times, so as to offer us the greatest, most vital message at a time more necessary than ever before. And God gave it to me, the sinner. For who else other than I, Gabriel, was it necessary to say this? I have spent my whole life in the feat of love for God and humanity, never sparing myself of torments to this end. And what if God has bestowed such grace upon me that I receive the gift of this word in order to declare to all that what God demands of us today is love. With all our strength we must strive to acquire this virtue - love of God and neighbor!”

Father Gabriel said this all to me with great humility, which was evident above all. However, all that he said made such a great impression and at the same time sounded like something powerful and majestic.

"In the beginning, Saint John Chrysostom interpreted the Parable of the Ten Virgins as a lesson on good works. The world in his time had a need for such an interpretation concerning what the foolish virgins lacked. For at that time God wanted good works from the people, and thus he sought good works and toils from them. Later Saint Seraphim of Sarov interpreted this parable, giving it a new meaning. He taught that what the five foolish virgins lacked was the grace of the Holy Spirit. By this, God called upon man to acquire the grace of the Holy Spirit. Since they had such a need then, the Lord blessed believers to direct their struggle in such a way so as to acquire the grace of the Holy Spirit. At that time God demanded this of a man, and this is what was sought from him upon his departure from this world.

However, now that the last times have come, and because of the abounding lawlessness and the love of many growing cold, mankind needs love more than ever and must be wise in order not to lose heart and fall away from it. For today the enemy of the human race is striving by all means to eradicate love from the heart of man, and to gradually diminish the love therein until man is left cold, completely cut off from love’s life-giving action. God is now seeking love from us! Therefore, all our efforts should be directed to acquiring it in our hearts, which is possible only through good works. For love without works is dead... merely an empty word which may condemn a person at the Last Judgment, since a man found without love in his heart only said ‘love... love’, while he himself was far from doing those things which he ought to have done before the Lord and fellow man. He may even be condemned if he had done some semblance of charitable works, but not in full measure according to his strength, thus failing to do what was possible for him. Love is alive, my dear, but it dies without good works. Good works are the life force of love. This is true love and it is the only power with which a person can resist the temptations, hardship and horror of the last times during the temporary domination of the Antichrist over the world.”

Then Father Gabriel looked at me with his usual cheerful look after he finished speaking. We sat quietly for a while in silence, when suddenly the next visitor called out: “Through the prayers of our holy fathers ...” Father Gabriel answered “Amen,” allowing the visitor to enter his cell. He blessed me with a smile and said, "Well, my dear, go in peace, in the name of Christ." After receiving his blessing, I left his cell and returned to my home.

It is very difficult to express how joyful I was for all that happened, and I was amazed that Father Gabriel found me worthy to share such a remarkable discourse with me. I was delighted by the gracious words of the elder. For every word of his, even the most ordinary, had such deep meaning and sounded so extraordinary and sweet. His words brought me great joy, peace, and most importantly a great feeling of love and vitality. As I contemplated what he said, a certain beauty, brilliance and silence enveloped me. My mind became clear and free as I considered what Father Gabriel had told me, and I slowly began to understand the profound meaning of his words, which I did not understand while in his cell. My inability to grasp these things when he spoke to me, as I said before, was due to his wondrous simplicity and amazing humility. I was even more greatly astonished as I recalled Father Gabriel’s words concerning theosis, and I realized that the elder had spoken of theosis based on his own experience of it. It made a deep impression on me when he said, “behold, it is as I am,” and softly struck his head two or three times with his fingers. The elder had to do this since he saw my complete ignorance of the things which he spoke of, and in doing this he made clear something which had been totally incomprehensible to me. Thereafter, I began to grasp the things he had spoken of, but not with full understanding. This experience, to me, was the fruit of the elder’s divinization.

Also, I was astonished by his teaching concerning the Ladder of Divine Ascent, which the Church has inherited from Saint John of the Ladder... that the last rung of the ladder is more than simply a rung, but the “crown of all.” Father Gabriel said that this crown of all virtues, love, is what is needed to attain theosis. Father Gabriel declared that God reserved it for him to reveal these things, and that no one else could say it except him. The elder spoke of these things in such a way that he hid the distress, anxiety, and the sadness in his heart, which was a result of the fact that no one had yet declared these things. The most important subject I feel he spoke of was the Parable of the Ten Virgins, five of which lost their salvation, according to Father Gabriel, because of their lack of love. This he said, was the final interpretation of the parable, which for us is the call and demand of God that we struggle with all of our strength to acquire love.

This demand of love is something that has been reserved by the Lord for these difficult times, as today it is most urgently needed as never before, even since the entry of our Savior Jesus Christ into the history of mankind. Full of joy from the experience of this discourse by the elder, I had a strong desire to immediately meet with friends. On my way back to Tbilisi, I did not go directly to my house, but visited a close friend’s family who knew Father Gabriel well. They were delighted by all that I shared with them, and spent a few hours talking about the elder and things related to what he had told me.

It was already late by the time I returned home. Soon my older brother, who too knew Father Gabriel, returned home from work. I told my brother all about what the elder had told me. Later that evening I had the desire to revisit a translation of the New Testament which was produced by the Stockholm Institute for Bible Translation. I had purchased this New Testament some time ago, but it laid untouched, as I heard about its many mistakes and its inaccurate translation. For this reason, I never had the desire to read it.

I got up, took out the New Testament from the drawer in which I kept it, and by chance opened it to the very beginning of the Gospel of Saint John, which reads In the beginning was the Word, and the Word was with God, and the Word was God. As I read further, I became increasingly convinced that the rumors about the Stockholm edition were not quite accurate. With that said, it in no way compares to the translation of the New Testament into Old Georgian. I eventually began reading some of the other chapters which follow the four books of the Gospel. I soon reached the Book of Revelation, which begins thus: The revelation of Jesus Christ, which God gave him to show his servants what must soon take place. As I read on, I recalled the words of Father Gabriel: “It is not our business to know who has attained to this state, but we do know of one for sure - Saint John the Theologian.” The opening verse of the Book of Revelation seemed like an extraordinary affirmation of the elder’s words. This was like a small miracle for me... one which convinced me that everything Father Gabriel told me was absolutely true. It was as if the proof was the New Testament itself, which, as it is inspired by God, confirmed the truth of the elder’s discourse.

It is difficult to express the state of my soul as I set out to write this account of the elder. I declare before the Lord that the thought of writing this story was not the fruit of pride. Rather such an idea evoked in me feelings of unworthiness, and this was all more the reason to write this.

Thanks to God I was able to understand, at least in part, what Father Gabriel explained to me, and that he himself had attained theosis... that I was able to comprehend what theosis is and how one may reach it... that love and only love, the crown of all virtues, is theosis,  which God imparts as a gift to those who have ascended to the final rung of Saint John’s Ladder of Divine Ascent – faith, hope, and love. That God reserved such a revelation for Father Gabriel is matter of wondrous providence.

It is also worth again mentioning Father Gabriel’s interpretation of the Parable of the Ten Virgins, which teaches us that the five foolish virgins’ downfall was that they lacked love. This is the final interpretation of this parable given by the Lord. Each interpretation of this parable was given to humanity at appropriate stages in history, and they encompassed and revealed the deepest and incomprehensible things of God’s providence in the destiny of mankind. This attests that the teachings of the incarnate Logos, our Lord Jesus Christ, have been declared to all in every period of history.

This final interpretation of the parable teaches that those who will live near the end of time are mandated by God to seek and gain love, because in it consists the only power which may save from the madness of the Antichrist’s spirit, from the temptations of that time, and from the bondage which will occur during the Antichrist’s terrible domination of the world. Contemplation of all which is written here led me to think that it was necessary to write what I had heard. It was this sense of responsibility which led me to write this account despite the fact that I was afraid of being the one entrusted with the task of writing it. I was fearful before God when I finally made the decision to give an account of these things. I thought to myself, “what if you forget all that you heard? Were these things meant for you alone? Are you not afraid of answering to Christ for failing to act?” Moreover, I would feel shame before Father Gabriel, that heavenly elder, if I were to forget his precious discussion and teaching.

Writing this story was not easy for me, as it was a long, difficult and complex process that took about four years of inner struggle, as I desired to express these things in such a way so as not to bore readers. And finally, I became determined to publish Father Gabriel’s wondrous discourse. May Father Gabriel and readers forgive me if I have failed to express something correctly and understandably. Glory to God. Amen!

Hieromonk Kyrion (Oniani) 

David-Gareja Monastery 

Georgia, 1999

Shared with a blessing.

Original Text in the Georgian Language

ღირსი გაბრიელი: "ერთი რამ საბოლოო გვირგვინია ყოველივესი - მას სიყვარული - განღმრთობა ჰქვია"

03.07.2014

განღმრთობისა და ათი ქალწულის იგავის შესახებ

მთელს კაცობრიობას, მის ყველა მცხოვრებს წარსულში, აწმყოსა და მომავალში ეხება სიტყვები დაბადებიდან “გავაჩინოთ კაცი ჩვენს ხატად ჩვენს მსგავსად”.

კი, ყველა ადამიანს ეხება ეს, მაგრამ ნუთუ ყოველმა ადამიანმა დაბადებულმა ხატებად ღმრთისა, მისი ცხოვრებით შეიძინა და მოიპოვა ჭეშმარიტი მსგავსება ღმერთისა? ნუთუ ყოველი სული იყო ღმრთაებრივად ნაყოფიერი და ამ ნაყოფით მსგავსი მისი მთესველისა? არსებული ცხოვრებისეული სინამდვილე გვიჩვენებს, რომ არა, რადგან ჭეშმარიტი მსგავსება ღმერთისა - ეს მადლისმიერი დიდი საიდუმლო მოიპოვეს მხოლოდ ჭეშმარიტმა ღმერთის შვილებმა რწმენით და საქმით,  მოიპოვეს უდიდესი მოღვაწეობით, რომლისთვისაც ასე სასტიკად და თავგამოდებით იღვწოდნენ.

 

ადამიანის ცხოვრების არსი სულის ცხონებაში და ამ ცხონებისათვის დაუსრულებელ მუშაკობაშია. დაუსრულებელი, რადგან კაცი, რომელიც ანებებს თავს ქრისტიანულ მოღვაწეობას, ის მეცნიერებით, თუ უმეცრებით სასიკვდილოდ იმეტებს თავს. აქ გაჩერება დაღუპვაა, ხოლო შეჩერება დაღუპვის ტოლფასია, რადგან, ანებებ რა თავს სულის მაცხოვნებელის საქმეების კეთებას, აკლდები სიცოცხლეს, ჩერდები სიცოცხლისათვის და ცხოვრობ სიკვდილისათვის.

აი, ეს ჰქონდა დადებული ცხოვრების არსად ყოველს, რომელთაც ჰპოვეს განსვენება საუკუნო ნეტარებაში. იღვწოდნენ დღემუდამ, არ ჩერდებოდნენ და არ ჯერდებოდნენ მიღწეულ საზომს, მიილტვოდნენ უსრულესისკენ. ამ ქვეყანზე, ხორცში ცხოვრება მათთვის ნიშნავდა ჯერ არ მორჩენას სარბიელისას, რადგან მათთის აღსრულებას სარბიელისას ნიშნავდა გვირგვინს ქრისტესაგან ზეციურ სახლში. ამას გვასწავლის პავლე მოციქული, როდესაც ამბობს: “ძმანო, მე არღარა შემერაცხიეს თავი ჩემი წარწევნულად; ხოლო ერთი ესე, უკანასა მას დავივიწყებ, და წინასა მას მივჰწუდები, და კრძალულებით ვჰსდევ გვირგვინსა მას ზეცისა ჩინებისა ღმრთისასა ქრისტე იესოს მიერ” (ფილიპ. 3; 1516).

ყოველი მათგანი სულის ცხონებისათვის და ღმერთთან ერთობისათვის იღვწოდა თავისებური ცხოვრების წესით. ზოგი უცნაურით, ზოგი საცნაურით, ზოგნი ერთით, ზოგნი მრავალით, ხოლო ერთეულნი სათნოებათა კრებულის ძალით. ყოველ მათგანს ჰქონდა გარკვეული ხარისხობრივი ერთობა ღმერთთან, ყოველი მათგანი ცხოვრებით და გულის სიღრმეში მიისწრაფვოდა ყოვლის გვირგვინის, ღმრთაებრივი სიყვარულის შესაძენად, ნაბიჯნაბიჯ, დიდი ტანჯვით, დიდი წუხილით, მაგრამ უფრო დიდი მოთმინებითა და დიდი სურვილით ადიოდა ყოველი კაცი ამ მწვერვალისაკენ.

ყოველი, სარწმუნოებით მრთელი, გონიერი მოღვაწე ამ მწვერვალის კალთებიდან არის შემოკრებილი, რადგან შეიცნეს, რომ მათი ცხოვრების არსის მისაწვდომი დედააზრი ეს მთაა “ისმინე ისრაილ! უფალი ღმერთი შენი უფალი ერთარს; და შეიყვარო უფალი ღმერთი შენი ყოველითა გულითა შენითა, და ყოველითა სულითა შენითა, და ყოველითა გონებითა შენითა, და ყოველითა ძალითა შენითა; ესე არს პირველი მცნება! და მეორე მსგავსი ამისი: შეიყვარო მოყვასი შენი, ვითარცა თავი თვისი. უფროს ამათსა სხუა მცნება არა არს”. (მარკ. 12; 2931) ყოველმა მათგანმა გამუდმებული მცდელობით, გარკვეული საზომით აღასრულეს ეს სიტყვები და მოიპოვეს უფლისაგან თავისი დიდი თუ მცირე წილი, სრულყოფილი - ღმრთაებრივი სიყვარულიდან. ყოველ მათგანს მიეცა თავისი საზომით, ღმერთისა და მოყვასის სიყვარულისთვის მისი მოღვაწეობის, შრომისა და გარჯის შესაბამისად. მხოლოდ ერთეულთ, რომელთაც ბოლომდის გასწირეს თავი ღმრთისათვის და სახარებისათვის ერგოთ პატივი ქრისტესაგან, რომ ასულებს ამ მთის მწვერვალზე დასდგომოდათ გვირგვინი და სრულის განცდით ეგემათ გემო ღმრთაებრივი სიყვარულისა.

და მაინც, ნეტავ ვინ ასულა არა ყოველი კაცისათვის შესახებ და მისაწვდომ ამ სიმაღლემდე, რომ მთელი სული დაჰბურვოდა ღვთაებრივი სიყვარულით. ნეტავ ვინ იყვნენ რომელთაც ისე განიცადეს ღმერთთან ის სრული ერთობა და სიახლოვე, და იმ სიღრმით ჩასწვდნენ ჩაუწვდომელ ბუნებას ღმრთისას, რომ არ სცოდნოდათ სიტყვები იოანე მოციქულისა და ეთქვათ “ღმერთი სიყვარული არს”. ეთქვათ დიდი სიღრმით და ამ სიღრმეში განცდილი გრძნობით, გრძნობით, რომელიც უმტკიცესი და უცხადესია ყოველ გრძნობაზე, რადგან აქვთ მათ უკვე ცოდნა ამ უმაღლესის - სრულყოფილი სიყვარულისა!

დილიდან, გაღვიძებისთანავე მამა გაბრიელი გამახსენდა და გადავწყვიტე მის სანახავად წავსულიყავი. თუმცა, კი, სულ ახალი ნანახი მყავდა, მაინც მისი ნახვის სურვილით ავენთე. საერთოდ, ყოველთვის, ამ დიდებული მამის გახსენებაზე, მისი ნახვის სურვილით ვივსებოდი და თუ რაიმე აუცილებელი საქმე არ მქონდა, რომელიც ჩემ ქალაქში (თბილისში) დარჩენას ითხოვდა, ყოველთვის მივდიოდი მასთან. 

შემოდგომის ჩვეულებრივი მზიანი დღე იყო. დილის ცხრა საათზე სახლიდან გასული ალბათ ათის ნახევარზე მცხეთაში ვიქნებოდი, თუ სწორედ მახსოვს სვეტიცხოვლის ტაძარში შევიარე, ტაძარსა და უპირველეს ყოვლისა, მაცხოვრის კვართის განსასვენებელს თაყვანი ვეცი და შემდგომ, სამთავროს დედათა მონასტრისაკენ გავემართე. ასე დაწვრილებით იმიტომ ვწერ, რომ მინდა ჩემთვის ამ ძვირფას დღეს ძალისამებრ, არაფერი გამოვაკლო. რაც შეიძლება, ყოველივე ბოლომდე ვთქვა ამ დღის შესახებ, ჩემს მეხსიერებაში დარჩენილი, თუ გინდ, უმცირესი, და ზოგიერთთათვის შეიძლება უმნიშვნელოც კი და არაღირებული, მაგრამ ჩემთვის - ძალზედ ძვირფასი, რადგან ეს ყოველივე იმ დიდებული დღის მთლიანობის განუყოფელი ნაწილია, რომელიც მგონი, არა თუ დაამძიმებს თხრობას, არამედ მეტ სიმსუბუქეს და სიცოცხლეს მისცემს.

და მაინც, შეიძლება ბევრი რამ დამავიწყდა და ბევრიც გამომრჩეს, მაგრამ ეს ყოველივე ვერაფერს დააკლებს იმ მთავარ სათქმელს, რომელიც მფეთქავი გულია მოსათხრობისა.

სამთავროს მონასტერში შესულმა, გარედან ვემთხვიე წმიდა ნინოს პატარა ეკვდერს, მონასტრის დიდ ტაძარს და მამა გაბრიელის სენაკისაკენ წავედი. კიბეები ავიარე, რომელიც როგორც მამა გაბრიელის სენაკის, ასევე დედათა საცხოვრებელი კორპუსისაკენ ადის. სენაკის ორივე კარი ღია იყო. შიდა კარებთან დედა პარასკევა ჯორკოზე იჯდა,  გამიღიმა და ის იყო ლოცვა უნდა მეთქვა შესვლის უფლება რომ ამეღო, მან დამასწრო და მამა გაბრიელს ჩემი მისვლა აუწყა, თან გარე კარებთან შეჩერებულს მითხრა: - “შემოდი რაღას უყურებ”? - მეც აღარ დავაყოვნე და შევედი. ხელში პატარა ჩანთა მეჭირა, მცირე მოსაკითხით, რომელიც თითქმის ყველა მიმსვლელს მიჰქონდა დიდი სიხარულით და ამით გამოხატავდნენ მზრუნველობას და იმ დიდ სიყვარულს, გულში რომ ჰქონდათ მამაოსადმი. ხვდებოდნენ, რომ ის მათ ცხოვრებაში შეუფასებელი საუნჯე იყო.

მამა გაბრიელიც ამ მოსაკითხებით, მის მიერ ან უშუალოდ მისი ხელმძღვანელობით გაკეთებული საჭმელებით უხვად მასპინძლობდა ყოველ მიმსვლელს. იშვიათად თუ იქნება ისეთი ადამიანი, რომელიც არათუ ორჯერ და მეტჯერ, არამედ ერთხელ ყოფილიყო მასთან მისული და მას მამა გაბრიელის ლუკმა არ ეგემოს. თუმც მართალია დაძალაბა არ იცოდა, მაგრამ ისეთნაირად გთხოვდა და გეტყოდა, რომ კარგი გამაძღარიც კი, ერთ ლუკმას მაინც შესჭამდი და ასიამოვნებდი ამ დიდებული მამის გულს, რომელსაც სასწაულად, პატარა  ბავშვივით უხაროდა თუ კი ვინმე მისი დიდი თუ მცირე ტრაპეზიდან მიირთმევდა და მით უმეტეს, დანაყრდებოდა.

ჰო, სათქმელს დავუბრუნდები, ჩანთა დედა პარასკევას მივეცი, ხოლო მე მამა გაბრიელთან მივედი, დავიჩოქე, დასალოცად თავი მოვუხარე და ვუთხარი: “დამლოცეთ მამაო”. მანაც, მისი ჩვეული სიღრმიდან მომდინარე სერიოზულობით დამლოცა და მასთან ახლოს მდგომ ჯორკოზე მიმითითა დაჯდომა. აქ ცოტა შევჩერდები და მამა გაბრიელის ლოცვაკურთხევაზე ორიოდ სიტყვას ვიტყვი. არასდროს, რაც მამა გაბრიელს ვიცნობდი და მისი ლოცვაკურთხევები მახსენდება, ვერ ვიგონებ ისეთ შემთხვევას, რომ როდესმე აჩქარებულიყოს და გულდაუდებელი ლოცვაკურთხევა მიეცეს. თუ გინდ ლოცვაკურთხევის ასაღებად მოსული მრავალი ადამიანი ყოფილიყოს. არც იმას ვამბობ, თითქოს ის ყოველ ადამიანს დიდხანს აყენებდა და ლოცვის განვრცობით, ან სხვა რამ ქმედებით ქმნიდა შთაბეჭდილებას. არა! ეს იყო ბუნებრივი, სადაც მისი შინაგანი მადლი და ძალა კურთხევის ასაღებად მისულისგან აშკარად შეიგრძნობოდა. შეიგრძნობოდა არა მისით, მისი მცდელობით, რომ თითქოს სურდა კაცთა წინაშე მადლმოსილების გამოჩინება, არამედ ყოველივე ეს ხდებოდა მისთვის ბუნებრივი ცხივრებისეული უბრალოებით და უკეთუ ადანმიანისთვის ცხადი და საგრძნობი იყო, მხოლოდ და მხოლოდ იმ მიზეზის გამო, რომ მას ჰქონდა დიდი ერთობა ღმერთთან, რაც უკვე მისი დიდი მცდელობის მიუხედავად, რომ დაეფარა ადამიანთა წინაშე აღარ, უფრო ზუსტად კი ვეღარ იფარებოდა, რადგან შეუძლებელია სრულებით, ნაწილობრივ კი შესაძლებელი, რომ დაჰფაროს ადამიანმა ეს ერთობა, რაც მამა გაბრიელს უფალთან ჰქონდა!

უფრო ცხადი რომ იყოს ზემოთ ნათქვამი ღმერთის შესახებ, ჩემეული მოსაზრებით ვიტყვი. ნუთუ მასზე დიდად დაფარული, რომელიც სულია აბსოლუტური და არა თუ კაცთაგან, არამედ ანგელოზთაგანაც კი ვერ იხილება. არსებობს ვინმე ან რაიმე? მაგრამ მისი უზენაესობის და გამო, რომ ის არის ვინც ჭეშმარიტად არის, შემოქმედი ყოველივესი, ნუთუ  ვინმეს ან რაიმეს მთელ სამყაროში აქვს მისებრი სიცხადე და მყოფობის ჭეშმარიტება? არა! ასევე ვიტყვი მის მსახურზედაც, დიდ ბერზე, რომელსაც ჰქონდა სრული ერთობა ღმერთთან, რასაც შემდგომი საუბარი დაგვანახებს, რომ მან ცხოვრებაშივე ჰპოვა დასასრული ღმერთში, ხოლო იმ ქვეყნად მარადიული განსრულება დასასრულისა.

დიახ, ეს იყო ბუნებრივი. მან იცოდა ვისთვის როგორი ლოცვაკურთხევა მიეცა, ის არ თვალთმაქცობდა და მეცნიერობდა, არამედ ღმერთისაგან მიცემული წინასწარმეტყველების ნიჭით, რომელიც მას არა თუ მომენტალური და პერიოდული, არამედ მარადიულად, მყოფადად ჰქონდა, ეუბნებოდა ყველას თავის სათქმელს. ზოგს მხოლოდ დალოცავდა, ზოგიერთს განცხადებულად, თუ დაფარულად, წინასწარ აფრთხილებდა მოსალოდნელ განსაცდელზე, მიუთითებდა, ცხონებისათვის დამაბრკოლებელზე, მისი სულის აღშენებისათვის აუცილებელზე... ამისათვის მამა გაბრიელს არ სჭირდებოდა ადამიანის გაცნობა, გასაუბრება, ან თუნდაც მიმსვლელისაგან აღსარების სახით რაიმეს თქმა. მისი მჭერეტელი გონება ყველაფერს ხედავდა და სათქმელს, როგორც პირველად ნანახს, ასევე დიდი ხნის ნაცნობს, თუ საჭირო იქნებოდა ერთნაირი სიღრმით და ამომწურავად ეუბნებოდა.

სულ რაღაც ათიოდე წუთი იქნებოდა გასული ჩემი ჯორკოზე დაჯდომიდან, რომ მამა გაბრიელმა, დედაოს უთხრა: - “წადი დაისვენე და თუ რაიმე დამჭირდა, დაგიძახებ”. დედა პარასკევას არ დაუყოვნებია, რამდენიმე წუთი გაჩერდა და მამა გაბრიელისაგან თავის სენაკში წავიდა. დედაოს გასვლის შემდეგ სენაკში მარტონი დავრჩით. მამა გაბრიელმა მცირე დუმილის შემდეგ გადმომხედა და მითხრა: “გინდა დღეს მოყვასო, საღმრთო თემებზე ვისაუბროთ”? - ღიმილით თანხმობა ვუთხარი, თან დავიბენი, რადგან მამა გაბრიელთან რომელი საღმრთო მოსაუბრე ვიყავი.

სულგანაბული ვიჯექი და ველოდებოდი, თუ რას მოიმოქმედებდა ნეტარი მამა. ტახტიდან წამოდგა, მანტია, რომელიც ზევიდან ეფარა, მხრებზე მოისხა, შემდგომ საკმეველი ააბოლა, ჯორკოზე ჩამოჯდა და მისებური ალერსიანი სახით და სიტყვით შემეკითხა: - “აბა ძმაო, თუ შეიძლება, მითხარი, ყველაზე მეტად რომელი ფსალმუნი გიყვარს”?

ამ კითხვამ ძალზე დამაბნია, არ ვიცოდი, რა მეთქვა, რადგან ასე გამორჩეულად მოყვარული რომელიმე ფსალმუნისა არ ვიყავი, მაგრამ რადგან პასუხი უნდა გამეცა ყველაზე ცნობილი 50ე ფსალმუნი ვუთხარი, რომლის თქმა სხვა ფსალმუნებთან შედარებით ხშირად მიწევდა და გარკვეულწილადაც სხვებზე მეტადაც მომწონდა.

- ო, მიწყალე გყვარებიათ. ეს მართლაც დიდებული ფსალმუნია ფსალმუნთა შორის. მაშ, რადგან გიყვართ, მისი შინაარსიც გეცოდინებათ და თუ შეიძლება მითხარით თქვენი აზრით რას უნდა ნიშნავდეს “უჩინონი და დაფარულნი სიბრძნისა შენისანი გამომიცხადენ მე”.

თავიდანვე მივხვდი, რომ ამ კითხვაზე პასუხის გამცემი არ ვიყავი, მაგრამ მამა გაბრიელის დასმული კითხვის გამო - “რადგან გიყვართ მისი შინაარსიც გეცოდენებათო”, - შემრცხვა პირდაპირ `არ ვიცის” თქმა, რადგან ამით თითქოს ტყუილის თქმა გამომივიდოდა მამაოს წინაშე და მოვინდომე რაღაც პასუხი მომეძებნა. იმას კი ვერ ვხვდებოდი, რომ უბრალოდ უნდა მეღიარებინა ამ საკითხის არ ცოდნა და ჩემი ის უძლურება, რომელსაც ამგვარ კითხვაზე პასუხის გაცემა არ შეეძლო. ამ მდგომარეობაში ვიყავი და როცა კარგა ხნის ფიქრის შემდეგ მივხვდი, რომ ტყუილად ვწვალობდი, თან დროც გადიოდა და უხერხული იყო ამდენხანს პასუხის არ გაცემა, ძალა მოვიკრიბე და სირცხვილეული ხმით ვუთხარი: “არა ვიცი, მამაო”.

მან არაფერი შეიმჩნია, პირიქით, მისთვის ჩვეული მოსიყვარულე ღიმილით გამიღიმა, რითაც შინაგანად ამომასუნთქა; რადგან ეს იყო ჩემთვის ნიშანი იმისა, რომ მან ყველაფერი კეთილად აღიქვა და მიხვდა, რომ ეს საქმე უძლურებისდა გამო მომივიდა და არა ტყუილისაგან. ისე გავხდი, თითქოს - არ ვიციმეთქი კი არა - კარგი, ჯეროვანი პასუხი გამეცეს და ის შინაგანი ნერვიულობა, რომელიც მამაოს მიმართ თითქოს ტყუილის თქმით გამო მქონდა, საერთოდ გამცილდა.

- კარგით, მოყვასო, რადგან თქვენ არა, მაშინ მე ვიტყვი თუ რას ნიშნავს “უჩინონი და დაფარულნი სიბრძნისა შენისანი გამომიცხადენ მე”.

თავდაპირველად დავიწყოთ უჩინოდან, რომელსაც მეფე დავითი სამართლად და სიბრძნით იხსენებს დაფარულზე წინ, და რომელიც ძალისამებრ მისისა განმცხადებელია ღმრთის სიბრძნის საკვირველებისა.

უჩინო არის ის უხილავი სულიერი სამყარო, რომელიც სახიერმა და ყოვლად ძლიერმა ღმერთმა, მისი მიუწვდომელი სიბრძნის განგებით უწინარეს ხილული სამყაროსა და კაცის დაბადებისა შეჰქმნა და მოიმოქმედა. ერთობით ორივე ეს სამყარო არის სავსება ღმრთის შესაქმისა, ხოლო ადამიანი სრულყოფილი სარკეა ამ სავსებისა, რომელშიც ღმერთმა ორივე ბუნებას სულიერი - უმაღლესი და ფიზიკური - სულიერთან შედარებით - უმდაბლესი, მისი მიუწვდომელი სიბრძნით ერთ პირში, ზოგადად ადამიანის ხატში შეჰკრა და გააერთიანა.

ორივე სამყაროს, ფიზიკურთან ერთად სულიერსაც დაუბრკოლებლად ხედავდა ადამი დაცემამდე, რომელთაგან ღმრთის სიბრძნე და მისი სიდიადე უმეტესად და უძლიერესად ზეციური საუფლოს ხედვისას იხილვებოდა, მასში აღსრულებული ფიზიკურთან შედარებით, უზომოესი საკვირველი საქმეების მიერ. ამის მხედველი იყო დაცემამდე ადამი, ხოლო დაცემის შემდეგ მასაც და მთელს კაცობრიობასაც დაგვეფარა და უჩინო გახდა. მოცემული იყო ხილვად ჩვენდა, მაგრამ წაგვერთვა, ცოდვამ, ურჩობამ, ღმერთის სიტყვისაგან გარდასვლამ დაგვაბრმავა მისი ხილვისაგან, ხოლო რომელნიც ღირსნი ხდებოდნენ კვალვად უჩინოთა გამოცხადებისა, ეს ღმერთის მოწყალებით მათი განსაკუთრებული სიწმინდისა და სათნო ცხოვრების გამო ეძლეოდათ.

ე.ი. მოყვასო, როგორც ხედავ აუცილებელია სიწმინდე, რათა ადამიანი კვალად ღირსი გახდეს უჩინოს ხედვისა, რომელიც დაცემის შემდგომ წაგვერთვა და აღებულ იქმნა ჩვენგან - ღმრთის სიბრძნის საკვირველების, ხედვის მიერ აღსაქმელი და განსაცდელი ეს დიდებული ნაწილი.

თუ რაიმე გაუგებარი არ იყო მოყვასო, მაშინ ვგონებ ეს საკმარისია უჩინოს შესახებ. 

- არა მამაო, - მივუგე მე.

- მაშინ უფრო საინტერესოზე დაფარულზე ვთქვათ ორიოდე სიტყვა.

დაფარული არის ღმერთის სიბრძნის საიდუმლო ცოდნის წიაღი, სადაც ადამიანები ღმრთის განსაკუთრებული წყალობითა და განგებით დაიშვებიან; რომელნიც დაუსრულებლად, თანდათანობით, ძალითიძალად, სულიწმინდის შემწეობითა და მოქმედებით: ჭვრეტით, შემეცნებითა და ზეშთაგონებით განდობილები ხდებიან უმაღლეს  საღმრთო საიდუმლოებებში, და განიბრძნობიან საიდუმლო სწავლებით ცოდნაში: ღმერთის, ანგელოზების და ადამიანის შესახებ, რომელნიც ადამიანს ძალისამებრ ღმრთის ნების სისრულის, მიუწვდომელი განგებების და ქმნულის საკვირველების სიღრმეებს განუცხადებს. ერთია იხილო და გესმას, ხოლო მეორეა - დანახულის და მოსმენილის საიდუმლოს ჩასწვდე. 

დაფარული არ იხილვება მოყვასო, როგორ ეს უჩინოზე ვთქვით, არამედ აქ მხოლოდ ჭვრეტაა გონებრივი თვალით, რომელსაც სულიწმიდა აძლევს ძალას წარმართებისას. ადამიანს რომ დაფარულის ცოდნის კარი განეღოს, სიწმინდის გარდა, აუცილებელია დამსახურება ჰქონდეს ღმერთის წინაშე; ხოლო დამსახურებას - ადამიანს, ღმერთისთვის და სახარებისთვის სიმდაბლითა და სიყვარულით დათმენილი მრავალი დიდი თუ მცირე  ჭირი და განსაცდელი, დევნილობა, უსამართლობა, დაცინვა, განკითხვა, შრომა, ოფლი და მოღვაწება შესძენს.

ღმრთის წინაშე წმინდა ცხოვრებით, როგორც უკვე ვთქვით, ადამიანს უჩინოთა ხედვა მიეცემა, ხოლო სიწმინდეს შეძინებული დამსახურებით, დაფარულთა გამოცხადება ეძლევა. აი, ამისთვის ვთქვი, მოყვასო, საუბრის დასაწყისში, რომ უჩინოს სამართლად და სიბრძნით იხსენებს დაფარულზე წინ მეფე დავით წინასწარმეტყველიმეთქი, რადგან ადამიანი მოღვაწეობით ჯერ სიწმინდის საზღვრებს მიემთხვევა, რომლის მაღალ საზომებზე ასვლისას უჩინოთა ხედვა ეძლევა, ხოლო შემდგომ, თუ კი კვალად გულმოდგინე მოღვაწეობით იქნება, დამსახურებაც შეეძინება ღმერთის მოწყალე და კაცთმოყვარე თვალთა წინაშე და დაფარულთა ცოდნის წყალობასაც მიიღებს მისგან.

როდესაც ადამიანი დაფარულთა ცოდნის წიაღში დაიშვება და მისი საზომისაებრ მიეცემა გამოცხადებანი, ის მთელი ძალით ეძლევა ჭვრეტას, თითქმის აღარ ახსოვს არაფერი, ბუნებრივიც კი, იმდენად ტკბილია ეს ყოველივე. მთელი ძალით ჭვრეტს, გონებით, გონების თვალით დანახულს და წურავს შემეცნებისათვის. ამგვარ “დაძაბულობაში” ის არ განიცდის დაღლას და მობეზრებას, არამედ დიდი მოთმინებითაა შემოსილი, რადგან სული ამ დროს დიდ მშვიდობაშია და ელის განცხადებას საიდუმლოსას. ჭვრეტა და წვრთა - სიტკბოებაა, ხოლო შემეცნება და გაცხადება გამოუთქმელი სიხარული და ნეტარება.

აი, ყოველივე ეს მოყვასო, ძალზედ მაღალი სათნოების ადამიანზე აღესრულება, რომელსაც ღირსი იოანე სინელი კლემაქსში რწმენას, სასოებას და სიყვარულს უწოდებს; აკი ვთქვი, ძალზედ მაღალი სათნოებისამეთქი, რომელიც მართლაც, რომ უკანასკნელი საფეხურია სათნოებათა კიბის 

და მაინც თუმცDძალზედ მაღალ ნეტარებებს განიცდის ადამიანი, მასში დაჯერება და დაცხრომა მაინც ვერ ხდება. ის კიდევ უფრო მეტად მიილტვის ღმრთისაკენ, მასთან კიდევ უფრო ღრმა ერთობისაკენ და განუშორებელ მყოფობისაკენ.

ამის იქით უკვე განღმრთობაა, რომლის მოპოვება რაიმე მცდელობითა და მოღვაწეობით შეუძლებელია, აზრს მოკლებული უგუნურებაა! ეს მხოლოდ ღმრთის საჩუქარია, მიუწვდომელი, ენით უთქმელი მოწყალება, რომელიც ღმერთმა უნდა გაიღოს მისთვის და მისი საღმრთო სულის ცხოველისმყოფელი მოქმედებით ღირს ჰყოს ამ საჩუქრისა, რომელსაც ადამიანის მხრივაც უნდა თავისებური მოღვაწება.

აქ ადამიანი მთელი არსებით ეძლევა სიმდაბლეს, უსასტიკესად იმდაბლებს თავს და ძირისძირამდე ჩადის მისი უძლურობის განცდაში. დღე მუდამ ღაღადებს, სტირის და ევედრება ღმერთს, რათა ღირს ჰყოს მისგან განუშორებელ მყოფობას. 

დიდია ამ დროს ადამიანში სიყვარულის ალი, რომელიც ერთ-ერთი ენაა მარადიული, უზენაესი ცეცხლისა, რომელსაც სიყვარული ჰქვია. მას ამ ცეცხლთან მთლიანად შეერთება სწადია და არა მარტო ამ ცეცხლისაგან მოცემულ, მოწყვეტილ ენად ყოფნა.

მთლიანად შეერთება ამ ცეცხლთან განღმრთობაა, - რისთვისაც ადამიანს დიდი ლტოლვის და ვედრების გარდა დიდი შინაგანი სისასტიკე მართებს საკუთარ თავთან, უარყოფა პირადისა და დავიწყება საკუთარისა, რაც თავის დიდი დამდაბლების გარეშე შეუძლებელია. ყოველი ადამიანი უნდა გიყვარდეს, ხედავდე მასში ძმას და მოყვასს და გახსოვდეს, რომ უფალმა ჩვენმა იესო ქრისტემ ყველასთვის ივნო. ყველას სიყვარული, ყველას მსახურებაა, სიბრძნით! რომელსაც ღმერთი აძლევს ვისაც კი მიჰხედავს და შემოსავს ამხელა სიყვარულით.

შეერთებამდე ადამიანი იღწვის და მთელი არსებით ისწრაფვის ღმერთთან განუშორებელ მყოფობისაკენ, ხოლო შეერთების შემდეგ სიყვარულშია სადაც დიდი დაყუდება, მშვიდობა და განსვენებაა. იქ ღწვა და სწრაფვაა, სადაც მოკლებულია მთლიანობასა და სისრულეს; ხოლო აქ დიდი დაყუდება, მშვიდობა და განსვენებაა, რადგან სავსებაა და სავსებაშია.

ყველაფერი კეთილად და საღმრთოდ უწერია იოანე სინელს, როდესაც ის ადამიანის სულის განვთარების საფეხურებს დიდებულად აღწერს, მაგრამ ერთი და საბოლოო, რომელიც გვირგვინია ყოველივესი, აკლია.  მას მხოლოდ სიყვარული - განღმრთობა ჰქვია. აქ მხოლოდ სიყვარულია, სიყვარული და სხვა არაფერი, ადამიანი მთლიანად და განუშორებლად მყოფობს ღმერთთან, რაც სრული ერთობაა. გონება ჩერდება, აზრები თავიდან სრულიად ქრება და უჩინარდება, აღარც არაფერს ფიქრობს, არამედ მხოლოდ ღმერთს ჭვრეტს და რასაც ღვთისაგან ხედავს და ისმენს, მას აკეთებს და ამბობს. განღმრთობილი ფლობს სიბრძნეს დასაბამიდან უკუნისამდე, ხოლო ვინ იყო განღმრთობილი ეს ჩვენი საქმე არაა (ეს, რა თქმა უნდა, ჩემთვის თქვა), ერთი კი ვიცით - იოანე ღმრთისმეტყველი.

გაოგნებაში მოვედი მოსმენილისგან, რადგან ეს ყოველივე საოცრება იყო ჩემთვის. მკაფიოდ რომ არ გაგეგო მამაოს პირიდან ეს სიტყვები, ალბათ მოჩვენებას მივაწერდი. ვფიქრობდი ჩემთვის: როგორ, გონება ჩერდება, აზრები ქრება... ეს ხომ შეუძლებელია. 

ამ გაუგებრობაში ვერ გავჩერდი და  მამაოს მცირე შეჩერებისთანავე ვკითხე: 

- ბოდიში მამაო, როგორ, გონება ჩერდება, აზრები ქრება და არაფერს ფიქრობს, ნუთუ ასეთი რამ შესაძლებელია?

- კი. უნდა დამიჯერო მოყვასო, კაცთაგან შეუძლებელი ღმერთისთვის შესაძლებელია. ეს არის გარდაუვალი მოქმედება სულიწმიდისა ადამიანზე, რათა განაღმრთოს ანუ სათნოებათა უზენაესი, ყოვლის გვირგვინი - სიყვარული მიანიჭოს. 

აბა, რაღა ერთობა და ღმერთთან ყოფნაა ის, როდესაც გონება მოქმედია, აზრები დიდად თუ მცირედ მყოფს შენში და გონება დაკავებულია რაიმე საფიქრელით. სრული ერთობა ღმერთთან გარდაუვალია გონების გაჩერების და აზრების არათუ ნაწილობრივ, არამედ  სრულიად გაქრობის გარეშე. წინააღმდეგ შემთხვევაში აქ განღმრთობა არ იქნება, არამედ ყოფნა იმ მაღალ საფეხურზე, რასაც ღირსი იოანე სინელი რწმენას, სასოებას და და სიყვარულს უწოდებს.

აქ მოხდა ამ დღის ერთ-ერთი დიდი საოცრება, რომელიც მაშინ მამა გაბრიელთან ვერ აღვიქვი, თითქოსდა არაფერიო, ისე მოვისმინე ის სიტყვები, რომლებიც სასწაულებრივ რამეს აცხადებდა.

მე ეს საუბრისას ჩვეულებრივად მივიღე და ვერ გავაცნობიერე, რაც ვფიქრობ, რომ მამა გაბრიელის უზარმაზარი სიმდაბლის გამო მოხდა, რომლის საკვირველმა უბრალოებამ ეს ნათქვამი გონების თვალთაგან დამიფარა და მხოლოდ საუბრის შემდგომ, როცა მისი სენაკიდან წამოვედი, გულისხმა ვყავი, მისი ეს და სხვა არანაკლები სიღრმისა და მნიშვნელობის ნათქვამები, რომლებიც საუბრისას მარტივად... მიმხვდარი აზრის გარეშე ისმინებოდა.

- მხოლოდ სიყვარული, შეუძლებელია ამის გარეშე, გონება უნდა გაჩერდეს და არანაირი აზრები აღარ უნდა იყოს მასში, აი როგორც მე - და მარჯვენა ხელის მტევანი თითების შეხებით ორსამჯერ ნელა მიირტყა - მიიდო თავზე. - ამას შენით ვერ იზამ მოყვასო, ეს მხოლოდ სულიწმიდას ძალუძს რომ მოიმოქმედოს ადამიანში და ამგვარი საკვირველების ღირსი გაგხადოს. თუმც მე რა საქმე მაქვს ამნაირ მადლთან, მე ხომ სიბერისაგან ვარ ასე, რომ აზრები თავში აღარაა და გონებაც გაჩერებულია.

ამ საოცარი ნათქვამის შემდეგ, როდესაც მამა გაბრიელმა თქვა “აი, როგორც მე”  ო, რაღაც შინაგანად შევივსე და არაფრის კითხვის სურვილი არ მებადებოდა. უცნაურია, მაგრამ საქმე, რომელიც გონებით დასანახი და ჩასაწვდომი იყო მისი ხელის თავზე მირტყმა  მიდებით, თითქოსდა ხილულად დამანახა, რადგან მამაოს ამ მოქმედების მერე ჩემში ის წარმოუდგენლობა, რომელიც მისი მონათხრობისდა გამო მქონდა, უცებ სარწმუნო და დასაჯერებელი გახდა. გონებასაც ძალა მიეცა, რათა მცირედი მოეაზრებინა და მონათხრობი, რომელიც თავიდან საერთოდ ვერ გაეგო, მოყოლილის სახით მაინც დამმახსოვრებოდა.

- განღმრთობილი ამ ქვეყანაზე თავისთვის აღარ ცხოვრობს მოყვასო, არამედ მხოლოდ კაცთა სარგებლისათვის არის დედამიწაზე. დიდი სიმდაბლით იფარავს თავს, რომ არ დასწვას ადამიანები, რადგან განცხადებულად რომ იცხოვროს, ვერ გაუძლებენ მის ნამდვილ ყოფას და შური შეჭამთ, შურიც რომ არა, მოყვასო, ვერ ძალუძთ მისი დატევნა, იმდენად დიდია ეს მათი გონებისათვის.

ხოლო ის, რომ სიყვარულია ბოლო საფეხური, მხოლოდ სიყვარულია ანუ განღმრთოება და ეს არა არის თქმული მაღალსახსენებელი იოანე სინელის მიერ კიბის აღწერაში და არც შემდგომ თქმულა - ღმერთის განგებაა; ღმერთმა ეს ჩემთვის შემოინახა, მე რომ მეთქვა და მას ჩემს გარდა ვერავინ იტყოდა.

ასევე სიყვარულია ათი ქალწულის იგავის საბოლოო და სრულმყოფელი განმარტება, ხუთ სულელ ქალწულს სიყვარული აკლდათ. ეს არის დედა აზრი ამ იგავისა და მიზეზი მიზეზთა, რის გამოც ისინი მოაკლდნენ სულით ცხონებას.

აქამდე თქმული განმარტებები ღმრთის განგებით თავთავის დროს იყო საჭირო და მოცემული, ხოლო ეს უკანასკნელი კი ღმერთმა ბოლო ჟამისთვის ინება და შემოინახა მოსაცემად, როგორც ყველაზე დიდი რამ, საჭირო და აუცილებელი დღეს, ისე როგორც არასდროს და მომცა მე ცოდვილს, რომელმაც მთელი ცხოვრება ღმრთისა და მოყვასის სიყვარულისთვის ვიღვაწე და თავი არ დამიზოგავს; და განა რა მოხდა მოყვასო, თუ ვჰპოვე მადლი ღმრთის მოწყალების წინაშე ამის მიღებისა, რათა ჩემს მოყვასთ ვუთხრა, რომ ღმერთი ახლა სიყვარულს ითხოვს ჩვენგან და რომ დღეს მთელი შეძლებით სიყვარულისკენ გვმართებს მოღვაწება; სიყვარულისკენ ღმრთისა და მოყვასისა.

მამა გაბრიელმა ეს ყოველივე, რა თქმა უნდა, რომ დიდი სიმდაბლითა თქვა, რომელიც მასში საუბრისას უპირველესად იკითხებოდა, მაგრამ გასაოცარი ამაში იყო ის, რომ ამ დროს მისი სიტყვა და მეტყველება ძალზე ძლიერი და ხელმწიფური იყო.

თავდაპირველად, როდესაც იოანე ოქროპირმა ეს იგავი კეთილი საქმეებით ანუ სულელ ქალწულებზე მათი არქონით განმარტა, ღმრთისაგან იყო და ამგვარად იყო საჭირო იმ დროს, რადგან ღმერთი მაშინ ადამიანებისაგან კეთილ საქმეებს, კეთილი საქმეების კეთებას ითხოვდა და მათგან მასზედ, ამგვარი მოღვაწეობა სურდა.

შემდგომ სერაფიმ საროვსკიმ ხელახლა განმარტა ეს იცავი და მას ახლებური გააზრება მისცა, როდესაც სულელი ქალწულების წარწყმედის მიზეზად მათზედ საღმრთო მადლის, სულიწმიდის ნაკლებობა ბრძანა. ამით ღმერთმა ადამიანებს საღმრთო მადლის ანუ სულიწმიდის მოხვეჭა-მოპოვებისაკენ მოუწოდა და მათი მოღვაწება მთლიანად აქეთკენ მიაქცია, რომ ადამიანის მოღვაწებას დედააზრად ეს დასდებოდა, მოხვეჭა და მოპოვება საღმრთო მადლისა ანუ სულიწმიდისა. ამას ითხოვდა ადამიანისაგან და ამასვე მოჰკითხავდა მას  ამ ქვეყნიდან განსვლის შემდგომ.

ხოლო ახლა, როდესაც ბოლო ჟამია “და განმრავლებითა უჰსჯულობისათა, განხმეს სიყვარული მრავალთა” (მტ. 4; 12) ადმიანს ისე როგორც არასდროს სჭირდება სიყვარული და უნდა იყოს სიბრძნით, რომ არ მოაკლდეს და მოსწყდეს მას; რადგან დღეს ბოროტი სული მთელი ძალით იმას ცდილობს, რომ ადამიანთა გულებიდან სიყვარული ამოგლიჯოს, მისგან მცირედნი მოკლებით ნელ-ნელა გააცილოს და შემდგომ საერთოდ განაშოროს მას.

ღმერთი ახლა სიყვარულს ითხოვს ჩვენგან და ამიტომ მთელი ჩვენი მოღვაწება სიყვარულისკენ, მისი მოპოვებისაკენ და დამკვიდრებისაკენ უნდა წავმართოთ, რაც მხოლოდ ქველის საქმეთა გზითაა შესაძლებელი; რადგან სიყვარული თვინიერ საქმეთა გარეშე მკვდარია და მხოლოდ ჰაერში ნათქვამი ფუჭი სიტყვაა, რომელიც ადამიანს სასჯელად დაედება უფლის, იესო ქრისტეს წინაშე საშინელ სამსჯავროზე, რამეთუ იძახდა სიყვარული, სიყვარული და იმ საქმეთაგან შორს იდგა მოყვარულ ადამიანს რომ უნდა ჰქონდეს ღმერთისა და მოყვასის წინაშე; ან თუ ჰქონდა ნაკლულევანი, ვიდრე მის შეძლებაში იყო, რომ აღესრულებინა და არ ჰქმნა.

სიყვარული ცხოველია მოყვასო, რომელიც კეთილი საქმის გარეშე კვდება; კეთილი საქმეები კეთილი ქმედებაა; კეთილი ქმედება კი სიცოცხლეა სიყვარულისა. ესაა ჭეშმარიტი სიყვარული და ერთადერთი ძალა, რომლითაც ადამიანი შეძლებს გაუძლოს ბოლოჟამისეულ საცდურებს, სიმძიმესა და შიშს, რომელსაც ანტიქრისტე - მისი დროებითი მეუფება მოიტანს ამ ქვეყანაზე.

აქ დაასრულა მამაომ საუბარი, რომლის აღწერას წერის გაგრძელების გამო აღარ შევუდგები. ცოტა ხანს ჩუმად ვისხედით. გარედან მამაოს სანახავად მოსულმა ლოცვა წარმოსთქვა “ლოცვითა წმიდათა მამათა ჩვენთათა”... კიდევ კაი ხანს მოგვიწია, უფრო ზუსტად, მომიწია მამაოსთან განმარტოებით ყოფნა, რადგან ამ დროს მასთან უკვე მნახველები მოდიოდნენ.

მამა გაბრიელმა გარეთ მყოფ მნახველს, რომელიც ლოცვით სენაკში შემოსვლას ითხოვდა, “ამინ”  ის თქმით უფლება დართო შემოსვლისა, ხოლო მე ღიმილით გადმომხედა და მითხრა: “აბა მოყვასო, ქრისტეს სახელით მშვიდობით წარვედი”. - მივეახლე, ლოცვაკურთხევა ავიღე და სახლისკენ წამოვედი.

ძალზედ ძნელია იმის აღწერა, თუ როგორი ბედნიერი ვიყავი ამ ყველაფრისაგან. მიხაროდა, რომ მამა გაბრიელმა ღირსი გამხადა ამგვარი დიდებული საუბრისა; რასაც თან ერთვოდა ის სულიერი შინაგანი და საოცრად ნეტარი მდგომარეობა, რაც ამ საუბრისგან, კერძოდ მამა გაბრიელის მადლმოსილი სიტყვებიდან მივიღე; რადგან ყოველი მისი სიტყვა, იქნებოდა ეს მეტყველების რიგისმიერი, თუ რაღაც ღრმა, მნიშვნელოვანის მანიშნებელი და გამომხატველი, უცნაური სიტკბოებით და შთაბეჭდილებით ისმინებოდა; რომელმაც ჩემში დიდი სიხარული, დიდი სიმშვიდე და რაც ყველაზე დიდებული რამ იყო, უზარმაზარი სიყვარულის გრძნობა და განცდა შემოიტანა; რომელიც ჩემში რაღაცნაირად ბრუნავდა და ყველაფერს ირგვლივაც და ჩემშიც სილამაზეს, ნათელ ფერს და მეტყველ დუმილს ფენდა. გონებასაც რაღაც თავისუფალი, საღი აზროვნების ძალა მიეცა და ვფიქრობდი მამა გაბრიელის მონათხრობზე. ნელ-ნელა მეხსნებოდა და ვაფიქსირებდი მამაოს მონათხრობში იმ სიღრმისეულ სიტყვათა მნიშვნელობას, რომელიც მასთან ყოფნისას ვერ გულისხმავჰყავი; რაც კიდევ ერთხელ ვიტყვი, რომ ჩემი აზრით მისი საკვირველის სიმდაბლისა და უბრალოების გამო მოხდა. გაკვირვება გაკვირვებას ემატებოდა, როცა განღმრთობაზე მის სიტყვებს ვიხსენებდი და თურმე მამა გაბრიელი ამგვარი მამა ყოფილა; რაც მის შეფარულად ნათქვამ სიტყვებში და მოქმედებაში იფარებოდა. კერძოდ როცა მითხრა: “აი, როგორც მე”ო და ხელის მტევანი თითების შეხებით ორ სამჯერ ნელა მიირტყა, ნელა მიიდო თავზე.

ამის ქმნა მამაოს ჩემს გამო მოუწია, ოდეს ამ საკითხისადმი ჩემში სრული გაოგნება და წარმოუდგენლობა იხილა; რითაც მან ჩემში უცნაური გარდაქმნა მოახდინა. გონებამ ამის შემდეგ ალღო აუღო ამ საკითხს და თუმც, მართალია, მთელი სისავსით ვერ ჩასწვდა, რაღაც დონეზე შესახები და მისახვედრი გახდა მაინც.

ყველაზე დიდი და შეუმცდარი რწმუნება იმისა, რომ მამა გაბრიელი ამგვარი - განღმრთობილი მამა იყო, გარდა ჩემი მისდამი და მისი სიტყვებისადმი დიდი რწმენისა და დაჯერებისა, სწორედ ეს ჩემს შინაგანში მომხდარი გარდაქმნა იყო; რადგან სწორედ მისი ამ მოქმედების და სიტყვების შემდეგ (უფრო კი მაინც მოქმედების, თუმც, რა თქმა უნდა, სიტყვებსაც უდიდესი დატვირთვა და შედეგი ჰქონდათ), როდესაც მან ხელის მტევანი ხელის შეხებით ორსამჯერ ნელა მიირტყამიიდო თავზე და თქვა “აი როგორც მე”  ო, რაღაცნაირად შევივსე და თუ განღმრთოების საიდუმლოებათა სიღრმე და მდგომარეობანი ჩემთვის გაუგებარი და წარმოუდგენელი იყო, უცებ უცნაურად დასაჯერებელი და მცირედ მისახვედრი გახდა; ხოლო ამგვარი რამ მხოლოდ განმღრთობილ მამას შეეძლო ექნა, როგორც სიტყვებისნათევამის შესაბამისი საზომის მფლობელს.

შემდგომ ამ გაკვირვებას ემატებოდა ის სიტყვები, როცა მამაომ სულიერი განვითარების საფეხურების ანუ სათნოებათა კიბეს, რომელიც ეკლესიას ღმერთშემოსილი მამის ღირსი იოანე სინელისაგან აქვს მოცემული კიდევ ერთი, არა თუ საფეხური, არამედ როგორც თვით თავად ნეტარი მამა ამბობდა “ყოვლის გვირგვინი”, მხოლოდ სიყვარული ანუ განღმრთოება, როგორც დაკლებული დაუმატა და თქვა, რომ ღმერთმა ეს ჩემთვის შემოინახა, რომ მე მეთქვა და ამას ჩემს გარდა ვერავინ იტყოდაო. თქვა ისე, თითქოს მორიდება და წუხილი ჰქონდა გულში, რომ მის გამო არ იყო თქმული აქამდის ეს.

ამას კიდევ თან ერთვოდა ათი ქალწულის იგავის განმარტება (ვფიქრობ ყველაზე მთავარი რამ ამ საუბარში), სადაც ხუთი სულელი ქალწულის წარწყმედის მიზეზად მამაომ მათზედ სიყვარულის ნაკლებობა ბრძანა. და რომ ეს, ხუთ სულელ ქალწულზე სიყვარულის ნაკლებობა არის ღმრთისაგან მოცემული საბოლოო განმარტება ამ იგავისა, რომელიც ჩვენთვის, ადამიანებისათვის მოწოდებაა და ბრძანება ღმრთისა, რათა მთელი ძალით სიყვარულისაკენ, მისი მოპოვებადამკვიდრებისაკენ ვიღვაწოთ; როგორც ყველაზე საჭირო და აუცილებელზე დღეს ჩვენთვის, ისე, როგორც არასდროს ქრისტე მაცხოვრის მოსვლის შემდგომ კაცობრიობის ისტორიაში.

ერთბაშად ყოველივე ამის მომააზრებელი სიხარულისაგან და გაკვირვებისაგან “გაბრუებულივით” ვიყავი. თითქოსდა ჩემს თავში ვეღარ ვეტეოდი და მინდოდა ეს ყოველივე ვინმესთვის - მორწმუნე ახლობელისთვის მომეყოლა. ამის გამო თბილისში ჩასვლისას სახლში აღარ წავედი, არამედ ერთ ჩემს ძალიან ახლობელ მორწმუნე ოჯახში შევიარე, რომლებიც მამა გაბრიელს კარგად იცნობდნენ და ყოველივე დაწვრილებით მოვუყევი, მათაც ძალზედ გაიხარეს და გაოცდნენ მონაყოლისგან. შემდგომ რამდენიმე საათი მათთან დავყავი და ამ თემის და მამაოს ირგვლივ ვსაუბრობდით.

ბნელოდა, როცა სახლში მივედი, ცოტა ხანში ჩემი  უფროსი ძმაც მოვიდა სამუშაოდან, რომელიც ჩემზე უწინ იცნობდა მამა გაბრიელს და მასაც ყოველივე დაწვრილებით მოვუყევი, ამის შემდგომ, ცოტა ხანი წყნარად, ჩემთვის ჩამოვჯექი და გამიჩნდა სურვილი, რომ სახარება წამეკითხა: უფრო სწორედ კი მენახა და თვალი გადამევლო იმ სახარებაზე, რომელიც  სტოკჰოლმში, ბიბლიის თარგმნის ინსტიტუტშია გამოცემული.

ეს სახარება კარგა ხნის წინ ნაყიდი, სახლში მქონდა, მაგრამ იმის გამო, რომ მსმენოდა მასში მრავალი შედომაა დაშვებული და თან თარგმანიც ჯეროვნად შესრულებული არ არისო, გადაშლილი და წაკითხული არ მქონდა. ამ ყოველივეს მიუხედავად, მაინც ვიყიდე, რადგან როგორც წიგნი მისი გამოშვების ხარისხი ძალზედ მომწონდა და მიზიდავდა, თან სხვა თუ არაფერი - სახარება იყო. 

ავდექი. სახარება, რომელიც უჯრაში მქონდა შენახული, გამოვიღე, ჯერ გარედან შევათვალიერე, შემდეგ კი წასაკითხად გადავშალე, ინტერესით, თუ როგორი თარგმანი და საკითხავი იყო. პირველივე გადაშლაზე იოანე მოციქულის სახარების დასაწყისი, პირველი თავი შემხვდა. “თავდაპირველად იყო სიტყვა და სიტყვა იყო ღმერთთან, და სიტყვა იყო ღმერთი”. ამის შემდგომ კიდევ რამდენიმე მუხლი ჩავიკითხე და მივხვდი, რომ შეხედულება, რომელიც ენობრივად გაუმართავ თარგმანზე მქონდა, სწორი არ იყო. თუმცა, რა თქმა უნდა, ძველ ქართულ სახარებისეულ ენას და თარგმანს ვერ შეედრებოდა.

შემდგომ ამისა, გამიჩნდა სურვილი, რომ მოციქულთა ეპისტოლეებზეც გადამევლო თვალი. და ახლა იქ მენახა, თუ ენობრივად როგორი საკითხავი იყო. ბოლოსაკენ დავიწყე შლა, მოციქულთა ეპისტოლეებს რატომღაც გვერდი ავუარე და როცა იოანე მახარებელის გამოცხადებას მივადექი, გავჩერდი. დავიწყე კითხვა პირველი თავის პირველივე მუხლთან “გამოცხადება იესო ქრისტესი, რომელიც მისცა მას ღმერთმა, რათა ეჩვენებინა თავის მორჩილთათვის რაც უნდა მოხდეს მალე”, ეს წავიკითხე, მცირედ ქვემოთაც ჩავედი და უცებ გამახსენდა მამა გაბრიელის სიტყვები - “განღმრთობილი ფლობს სიბრძნეს დასაბამიდან უკუნისამდე, ხოლო ვინ იყო განღმრთობილი ეს ჩვენი საქმე არაა, ერთი კი ვიცით, იოანე ღმრთისმეტყველი”. ამგვარმა უეცარმა მტკიცებამ მამაოს სიტყვათა ჭეშმარიტებისა, რომელიც პატარა სასწაულივით იყო და არის ჩემთვის, კიდევ უფრო გამახარა და განმამტკიცა იმის რწმენაში, რომ მამა გაბრიელის მონათხრობი სრული ჭეშმარიტება იყო. თუმც ეს თავიდანვე მწამდა, მაგრამ ეს ჩემთვის სასწაულებრივი ფაქტი, რომელმაც იმ დღესვე, საუბრის შემდეგ რამოდენიმე საათში ამგვარი მტკიცება მომცა მამაოს სიტყვათა ჭეშმარიტებისა და ისიც წმნიდა სახარებიდან, მივიღე როგორც ღმერთის მოქმედება, რომელმაც ყოველივე მონათხრობს შეუმცდარობის და ჭეშმარიტების ბეჭედი დაასვა.

რთულია გადმოსცე ის მდგომარეობანი ჩემი სულისა, რომელსაც ამ მონათხრობის დაწერამდე განვიცდიდი. ღმერთის წინაშე ვიტყვი და დაფიცებას მხოლოდ იმის გამო მოვერიდები, რომ წმიდა მამათა ერთი გამონათქვამი მახსენდება: “ადამიანი იმდენად უძლურია, რომ მისი თავისაც ბოლომდე არ უწყის და არათუ ანგელოსისა და ღმერთისა”, თორემ დაფიცებასაც არ მოვერიდები, რომ ამ ყოველივეს დაწერა ჩემი უღირსების გამო სრცხვილს მგვრიდა. არ ვიცი სულის უქვემოეს სიღრმეში თუ იყო სურვილი ამ ყოველივეს დაწერისა ამპარტავნების, ანდა მზვაობრობის გამო, რადგან სულის იმ სიღრმემდე, სადამდისაც ჩემი ცნობიერება აღწევს, ამგვარი აზრი არ გამვლებია. პირიქით, სირცხვილი და უკიდურესი მორიდება იყო ჩემში ამ მონათხრობის დაწერის მიმართ.

მადლობა ღმერთს, იმისთვის, რომ მამა გაბრიელის სიდიადისა და მისი ამ მონათხრობების მნიშვნელობის გარკვეული სახით - მცირედ შემცნობელი გავხდი: და რომ განღმრთობილი მამა იყო იგი; და თუ რა არის განღმრთობა, რა მდგომარეობაა ეს და კიდევ უფერო ზუსტად, როგორი გზით, რის წიაღწიაღში მიიღწევა იგი და რომ სიყვაეული, მხოლოდ სიყვარული არის განღმრთობა, რომელიც “გვირგვინია ყოველივესი” უკეთუ ღმერთმა ინება და მისი მიუწვდომელი სიბრძნის განგებით უბოძა იგი სათნოებათა მწვერვალზე - რწმენა, სასოება, სიყვარულზე ასულთ; და რომ ღმერთმა ამის თქმა მისთვის შემოინახა - გასაოცარი განგებულება!

ამათ კიდევ თან ერთვის ათი ქალწულის იგავის განმარტება, სადაც სუთი სულელი ქალწული სიყვარულის ნაკლებობის გამო დაისაჯენ, და რომ ეს საბოლოო განმარტებაა მოცემული ღმერთისგან; რომლის ანუ ამ იგავის თითოეული განმარტება ეპოქალურ სახეს ატარებს თურმე კაცობრიობის ისტორიაში, რაც საკვირველი სიღრმით ხედვაა ღმერთის განგებისა ადამიანის ყოფიერებაში; რომელიც ამ იგავის განმარტებით და განმარტებებში ისახება, ცხადდება და მოიცემა. რაც განხორციელებული სიტყვის, უფლის იესო ქრისტეს ქადაგებათა - სიტყვათა მფლობელობას და სიცხოველეს ამტკიცებს და ცხადჰყოფს ყოველგვარ დროზე და ყოველგვარ დროში.

და რომ უკანასკნელი ჟამის ეპოქაში მცხოვრებთ ეს - სიყვარულისაკენ სწრაფვა და მისი მოხვეჭადამკვიდრება გვაქვს ღმერთისგან მოცემული ნებად და კარნახად, რადგან მასშია და ის არის ის ძლიერება, რომელიც ამ ბოლო ჟამის ეპოქის გამძვინვარებული ანტიქრისტიანული სულისაგან, წუთისოფლის მომძლავრებული საცდურებისაგან, რითაც კატასტროფულად ივსება ყველაფერი და ყოველივე ამ ქვეყნიერებაზე და თვით ანტიქრისტეს საშინელი მეუფების დამონებისაგან გვიხსნის.

აი, ყოველივე ეს მაფიქრებინებდა, რომ აუცილებელია გადმოცემულიყო და დაწერილიყო მოსმენილის შესახებ. მაგრამ იმის გაფიქრება, რომ ეს მე უნდა დამეწერა და მე უნდა ვყოფილიყავი ამ საქმის აღმსრულებელი, თითქმის სურვილის განქარვებამდე მივყავდი; მაგრამ შევცბი და შევშინდი ღმერთის წინაშე, როდესაც საბოლოოდ ამ აზრზე დადგომა და მასში გამყარება გადავწყვიტე. სინდისი სულ მეუბნებოდა: “როგორ, ეს ყველაფერი უკვალოდ უნდა დავკარგო? რა, მხოლოდ შენია?! არ გეშინია ქრისტეს წინაშე ამაზე პასუხი რომ აგო”?! თან სირცხვილის გრძნობაც გამაჩნდა მამა გაბრიელის  - ამ საკვირველი მამის წინაშე, რომლის ძვირფას საუბარსაც უკვალოდ ვკარგავდი...

ჩემს თავზე, ეს ზემოთ მონაყოლი არ იყო სულის მსუბუქი მოძრაობები და ნაზი განცდები, არამედ რთული და ძნელი, ხანგრძლივი პროცესი, რომელიც ოთხი წლის მანძილზე შინაგან ბრძოლასა და გადაწყვეტაში მიმდინარეობდა და მოსაბეზრებელი რომ არ ყოფილიყო მკითხველისთვის, როგორც შემეძლო მოკლედ დავწერე.

ბოლოს კი, როდესაც ჩემი შემეცნება დაწერისაკენ სრულიად მიიქცა, გადავწყვიტე მამა გაბრიელის ამ მონათხრობის ფურცელზე გადმოტანა. სათქმელი ვთქვი. თუ გასაგებად ვერ შევძელი გადმოცემა შემინდოს მამა გაბრიელმა და მკითხველმა, ხოლო თუ ნორმალურად - მადლობა უფალს. 

დავითგარეჯა. 1999 წ.

მღვდელმონაზონი კირიონი